Nhị hoạt

Bà con thân mến,

Trong kho tàng dược liệu dân tộc, có hai vị thuốc cùng mang chữ “Hoạt” mà nhiều bà con vẫn hay nhầm lẫn – đó là Khương hoạt và Độc hoạt. Nhìn thoáng qua thì tưởng là một, nhưng đi sâu vào dược tính, y lý, Lão nói thật: “Một trời một vực”. Vậy nên, hôm nay Lão kể rõ để bà con ta phân biệt, dùng đúng – cho hiệu quả đúng, khỏi bị uổng phí một vị thuốc quý trời cho.

Khương hoạt có mùi thơm, vị đắng, tính ôn, thuộc về khí – cái phần thanh nhẹ, dễ phát tán. Y học cổ truyền gọi đây là thuốc trị phong thấp ở Túc Thái Dương kinh – tức là những chứng phong tà tấn công vào bì phu, cơ nhục phần bên ngoài. Thường gặp trong các chứng đau đầu, nhức vai, cứng cổ, nhất là khi thời tiết thay đổi.

Lão hay dặn: “Khương hoạt nó nhẹ, nó bốc lên, nên giỏi trị những đau nhức vùng thượng bộ – tay, vai, cổ, đầu. Ai hay đau mỏi vai gáy, trở trời là tê bì, dùng Khương hoạt là trúng lắm.”

Độc hoạt lại có mùi cay nồng, vị đắng, tính ôn nhưng khí thì trọc nặng, thuộc huyết phận. Vị này trị phong thấp ở Túc Thiếu Âm kinh – nghĩa là những chứng phong ẩn sâu, nằm dưới da thịt, trong cơ xương. Nó chìm xuống, đi vào bên trong, nên hay dùng cho các chứng đau nhức phần hạ bộ – như lưng, chân, khớp gối.

Lão từng gặp một ông cụ, đau nhức vùng thắt lưng mãi không dứt, cứ bốc thuốc có Khương hoạt vào. Hỏi ra mới biết – dùng sai vị. Chuyển sang Độc hoạt, phối thêm tang ký sinh, ngưu tất – thế là nhẹ hẳn, đi lại đỡ đau, giấc ngủ cũng sâu hơn.

Ngày xưa, khi chưa phân biệt rõ ràng, người ta gọi chung là “Hoạt”. Về sau, dựa vào màu sắc và thân cây mà chia ra. Cây nào đỏ tía, thân đốt liền nhau – ấy là Khương hoạt. Còn cây vàng sẫm, dồn lại thành củ – đích thị Độc hoạt. Nghe thì đơn giản, nhưng phải tinh ý lắm mới phân biệt được.

Lão nói rõ cho bà con dễ hình dung:

• Khương hoạt vào khí phận, nhẹ, thanh, thiên về phát tán tà khí ở biểu – nên dùng cho người thể nhiệt, đau nhức kiểu phù du, mới chớm. Hợp với người còn khỏe, khí lực vượng, tà còn ở ngoài.
• Độc hoạt vào huyết phận, nặng, trầm, thiên về thu liễm và bổ – nên dùng cho người suy nhược, đau nhức lâu ngày, tà đã vào sâu. Hợp với người già, thể hư, đau nhức xương khớp dưới.

Lão dặn bà con: “Cùng là thuốc trị phong thấp, nhưng chọn sai vị là công toi. Đừng để cái tên ‘Hoạt’ đánh lừa – cần xem bệnh, xem người mà chọn cho đúng. Đông y không chỉ là dùng thuốc, mà là dụng đạo lý.”

Theo kinh nghiệm dân gian xưa, những vị thuốc phong thấp thường liên quan đến khí hậu – gió, lạnh, ẩm. Khi chọn Khương hoạt hay Độc hoạt, bà con cũng nên để ý mùa màng. Trời lạnh, đau lưng, nhức khớp dưới – Độc hoạt mới thật là quý. Còn vào mùa xuân, gió nhiều, hay đau nhức phần trên – Khương hoạt lại là cứu cánh.

Bà con đừng dùng lẫn lộn, lại bảo thuốc Nam không hiệu quả. Thực ra, chính cái sai trong phối ngũ, trong chẩn đoán, mới làm lệch tác dụng của dược liệu.

Lão Tuấn – Tinh hoa y học dân tộc

Nếu bà con còn phân vân chưa biết nên chọn vị thuốc nào cho phù hợp thể trạng, hay có biểu hiện đau nhức kéo dài chưa rõ nguyên nhân, có thể gửi thông tin qua Zalo 0972.606.773 hoặc nhắn tin với Lão qua Messenger Lão Tuấn để Lão hỗ trợ thêm nhé.