Cách xem mạch

Phàm khi khám mạch, người thầy thuốc cần phải đặt lòng bàn tay vào nơi tương ứng với cổ tay, xác định bộ vị Quan, rồi lần lượt dùng ngón tay trỏ và vô danh đặt xuống để tìm Xích và Thốn. Nếu bệnh nhân cao lớn, ta đặt ngón tay thưa, nếu thấp bé thì đặt ngón tay khít lại, sao cho có thể cảm nhận rõ ràng từng nhịp mạch. Khi mới bắt đầu, chỉ cần sờ nhẹ, rồi ấn dần dần, mạnh tay hơn khi cần thiết để xác định rõ hơn bệnh trạng. Nhớ rằng, có bảy phép xem mạch mà người thầy thuốc cần nắm vững để chẩn đoán chính xác.

Đặt ngón tay nhẹ nhàng trên da để cảm nhận mạch, đây gọi là “phù” – xác định mạch nhẹ. Khi ấn mạnh tay, cảm nhận sự căng thẳng của mạch, đó là “trung”, để nhận định về vị khí của cơ thể. Đặt ngón tay vào sâu hơn để tìm hiểu mạch tạng, gọi là “trầm”, giúp thầy thuốc biết được căn nguyên bệnh từ bên trong. Người thầy thuốc cần phải chú ý đến nhịp mạch, mỗi hơi thở một lần, và mỗi lần thở ra và vào được 4 lần mạch đập thì được xem là mạch trung bình.

Về mùa màng, ta cũng có thể nhận biết sức khỏe qua mạch đập của bệnh nhân: Mùa xuân, mạch huyền, dài; mùa hạ, mạch phù đại; mùa thu, mạch có chút phù và đoản; mùa đông, mạch trầm, nhu hòa, nhuyễn. Mạch có sức mạnh và sự hòa hợp trong từng mùa cho thấy cơ thể không có bệnh, là biểu hiện của khí huyết ổn định.

Người thầy thuốc luôn phải quan sát và theo dõi mạch vào buổi sáng sớm: khi khí âm chưa động, khí dương chưa tán loạn, chưa ăn uống gì, mạch chưa đầy thịnh, lạc mạch còn điều hòa. Chính lúc này là lúc mà người thầy thuốc có thể nhận định mạch đập chính xác nhất để biết bệnh tình có nghiêm trọng hay không.

Về nguyên lý mạch của từng giới tính, ta thấy rõ mạch của nam giới bên trái thường lớn hơn bên phải là điều bình thường. Mạch của nữ giới bên phải thường mạnh hơn bên trái. Trong một số trường hợp, nếu nam giới mà mạch xích yếu, thốn mạnh, là mạch bình thường, nhưng nếu mạch thốn yếu mà xích mạnh, đó là dấu hiệu của thận không đủ.

Lão Tuấn chia sẻ: Người ta nói rằng, bệnh tật hay sức khỏe đều có thể tìm thấy trong những chi tiết nhỏ. Những biểu hiện của mạch là như vậy. Khi xem mạch, phải không vội vàng, phải hiểu rằng mỗi mạch đập là một thông điệp từ cơ thể gửi tới. Mỗi khi ta đặt tay vào, đó không chỉ là khám bệnh, mà là lắng nghe cơ thể, là hành trình tìm về sự cân bằng.

Cuối cùng, ba bộ thốn, quan, xích có thể được gọi chung là thốn khẩu, nơi mỗi bộ phận được xác định trong một phạm vi nhỏ. Khi khám mạch, một sự cẩn trọng và kiên nhẫn là không thể thiếu. Hãy nhớ rằng, mạch đập không chỉ là nhịp tim, mà còn là dấu hiệu về tình trạng khí huyết, sự hài hòa hay mất cân bằng trong cơ thể.

Lão Tuấn – Tinh hoa y học dân tộc