Lồi đĩa đệm cột sống cổ: nguyên nhân, dấu hiệu & cách điều trị

Bà con thân mến, căn bệnh lồi đĩa đệm cột sống cổ tuy nghe có vẻ không nghiêm trọng nhưng lại là giai đoạn đầu tiềm ẩn nhiều biến chứng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Lão xin phép chia sẻ cùng bà con một góc nhìn mộc mạc mà cũng rất căn cơ – dựa trên nền tảng y học cổ truyền đã được kiểm nghiệm qua thời gian, để bà con hiểu rõ bản chất căn bệnh này và có cách chăm sóc sức khỏe hợp lý hơn cho mình và người thân.

1. Nguyên nhân gây lồi đĩa đệm cột sống cổ

1.1 Do lão hóa và thoái hóa đĩa đệm

Tuổi tác là một trong những yếu tố không thể tránh khỏi dẫn đến sự suy giảm chất lượng đĩa đệm. Khi bước sang tuổi trung niên, đĩa đệm bắt đầu mất nước, độ đàn hồi giảm, dễ bị phình lồi. Đây là một hiện tượng tự nhiên, nhưng nếu không giữ gìn đúng cách sẽ nhanh chóng dẫn tới tổn thương nặng hơn như thoát vị đĩa đệm.

Trong y học cổ truyền, hiện tượng lồi đĩa đệm thường liên quan đến sự suy yếu của thận khí, khí huyết không điều hòa, làm tổn thương cân cơ và xương khớp. Khi thận yếu, gân xương cũng suy theo – một quy luật sinh lý mà cổ nhân đã đúc kết.

1.2 Sai tư thế, lao động vận động không đúng

Cuộc sống hiện đại với thói quen ngồi nhiều, ít vận động, cúi đầu sử dụng điện thoại kéo dài hoặc lao động nặng không đúng cách là nguyên nhân phổ biến gây áp lực lên vùng cột sống cổ. Áp lực này kéo dài làm tổn thương lớp bao xơ của đĩa đệm, tạo điều kiện cho nhân nhầy bên trong bị lồi ra.

Lão thường khuyên bà con, nhất là những ai làm văn phòng hoặc công việc lặp lại tư thế, cần chú ý đổi tư thế thường xuyên, giữ cổ thẳng, tránh nghiêng đầu lâu một phía. Những điều tưởng chừng nhỏ bé ấy lại có giá trị phòng ngừa rất lớn.

1.3 Chấn thương cơ học và yếu tố bẩm sinh

Những chấn thương vùng cổ do tai nạn, té ngã hay va chạm mạnh cũng có thể khiến đĩa đệm bị tổn thương và lồi ra khỏi vị trí ban đầu. Ngoài ra, một số người có cấu trúc cột sống không bình thường từ nhỏ, hoặc yếu tố di truyền, cũng dễ gặp phải tình trạng này sớm hơn người khác.

Trong những trường hợp này, cần nhận biết sớm để có biện pháp chăm sóc phù hợp. Đông y thường nhìn nhận đây là biểu hiện của khí huyết bị ứ trệ sau chấn thương, dẫn tới tắc nghẽn kinh lạc, làm cho đĩa đệm không còn được nuôi dưỡng đầy đủ.

2. Triệu chứng nhận biết lồi đĩa đệm cột sống cổ

2.1 Đau nhức vùng cổ – vai gáy đến tay

Triệu chứng đầu tiên và phổ biến nhất là cảm giác đau âm ỉ hoặc nhức mỏi vùng cổ, vai gáy. Khi bệnh tiến triển, cơn đau có thể lan xuống cánh tay, bàn tay hoặc thậm chí đầu ngón tay. Cơn đau thường tăng khi vận động cổ, ngửa hoặc cúi đầu lâu.

Lão thường nhắc bà con: nếu thấy đau cổ kéo dài hơn vài ngày mà không rõ lý do, lại kèm theo tê tay hay khó quay cổ, thì nên đi khám để được chẩn đoán chính xác. Đừng chủ quan với những dấu hiệu ban đầu tưởng chừng nhẹ nhàng.

2.2 Tê bì, yếu cơ, giảm vận động

Khi đĩa đệm lồi chèn ép vào rễ thần kinh, người bệnh có thể cảm thấy tê rần, châm chích, như có kiến bò dọc cánh tay, bàn tay. Trong một số trường hợp, sức cơ ở tay yếu đi, cầm nắm không chắc, gây khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày.

Đây là giai đoạn cho thấy dây thần kinh đã bị ảnh hưởng, cần được theo dõi chặt chẽ để tránh biến chứng nghiêm trọng hơn.

2.3 Phân giai đoạn tiến triển bệnh

• Giai đoạn đầu: thường không có triệu chứng rõ ràng, đôi khi chỉ là mỏi nhẹ cổ hoặc đau thoáng qua.
• Giai đoạn tiến triển: đau cổ lan xuống tay, cứng gáy, vận động cổ hạn chế.
• Giai đoạn nặng: xuất hiện tê bì kéo dài, yếu cơ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và công việc.

Việc phân chia các giai đoạn giúp bác sĩ có hướng điều trị phù hợp. Trong Đông y, mỗi giai đoạn có biểu hiện “biện chứng luận trị” khác nhau, không thể áp dụng một bài thuốc chung cho mọi trường hợp.

3. Đánh giá và chẩn đoán giai đoạn hiện tại

3.1 Khám y học cổ truyền: tứ chẩn

Trong y học cổ truyền, việc khám bệnh không chỉ dừng lại ở nhìn và hỏi, mà cần kết hợp đầy đủ bốn phương pháp: vọng (quan sát), văn (nghe ngửi), vấn (hỏi bệnh) và thiết (bắt mạch). Qua đó, người thầy thuốc sẽ hiểu được thể trạng, nguyên nhân sâu xa và mức độ của chứng lồi đĩa đệm cột sống cổ.

Thường thì ở những người có dấu hiệu khí huyết hư nhược, thận khí suy, phong hàn thấp xâm nhập sẽ dễ xuất hiện đau cổ gáy, kèm theo cảm giác tê mỏi, hạn chế vận động. Người bị thể hàn thì đau nhiều về đêm, gặp lạnh tăng; còn thể nhiệt thường nóng ran, châm chích hoặc sưng đỏ tại vùng cổ gáy.

Lão từng khuyên bà con khi đến khám, nên trình bày đầy đủ về thói quen sinh hoạt, nghề nghiệp, thể tạng và cả thời gian bắt đầu xuất hiện triệu chứng. Những chi tiết tưởng nhỏ ấy lại rất quan trọng để xác định đúng thể bệnh theo Đông y.

Đặc biệt, bắt mạch và quan sát sắc mặt, lưỡi sẽ giúp định rõ hơn về tình trạng khí huyết, công năng tạng phủ, từ đó định hướng điều trị hợp lý – điều mà chỉ có y học cổ truyền mới có thể làm được qua sự cảm nhận tinh tế của người thầy thuốc.

3.2 Các xét nghiệm hiện đại cần thiết

Bên cạnh phương pháp cổ truyền, trong thực hành lâm sàng hiện nay, việc kết hợp với y học hiện đại là rất cần thiết để có cái nhìn toàn diện. Các kỹ thuật như chụp cộng hưởng từ (MRI), X-quang hay chụp cắt lớp vi tính (CT) sẽ giúp xác định chính xác vị trí và mức độ lồi của đĩa đệm, từ đó loại trừ các nguyên nhân khác như u cột sống, hẹp ống sống hay viêm nhiễm.

Tuy nhiên, những hình ảnh ấy chỉ là phần nổi của tảng băng. Muốn điều trị hiệu quả thì cần phối hợp cả hai: xác định vị trí qua hình ảnh học và lý luận biện chứng của Đông y để điều trị từ căn nguyên.

4. Cách xử trí và điều trị từ góc nhìn y học cổ truyền

4.1 Châm cứu – bấm huyệt – vật lý trị liệu cổ truyền

Châm cứu là phương pháp dùng kim nhỏ tác động vào các huyệt đạo nhằm khai thông kinh lạc, điều hòa âm dương, giảm đau, tiêu viêm. Khi thực hiện đúng cách, châm cứu có thể giúp cải thiện rõ rệt các triệu chứng đau cổ, tê bì tay và cải thiện vận động.

Bấm huyệt và cấy chỉ cũng là những kỹ thuật thường được áp dụng. Qua các huyệt như phong trì, kiên tỉnh, đại chùy, thầy thuốc có thể kích thích tuần hoàn, giải phóng sự chèn ép ở vùng cổ gáy. Ngoài ra, xoa bóp, giác hơi cũng góp phần thúc đẩy lưu thông khí huyết, làm mềm cơ và giảm co cứng vùng cổ.

Lão luôn nhấn mạnh rằng các liệu pháp này tuy không tức thời, nhưng nếu kiên trì đúng liệu trình, đúng cơ địa thì có thể giúp người bệnh giảm dần các triệu chứng một cách tự nhiên và an toàn.

4.2 Các bài thuốc thảo dược phù hợp

Trong y học cổ truyền, mỗi thể bệnh đều có phương pháp biện trị riêng. Đối với lồi đĩa đệm cột sống cổ, các bài thuốc thường xoay quanh mục tiêu bổ thận, mạnh gân cốt, hành khí hoạt huyết và trừ phong thấp. Một số vị thuốc thường gặp trong các bài điều trị bao gồm:

• Đỗ trọng: bổ thận, mạnh gân, thường dùng trong các bệnh lý xương khớp.
• Ngưu tất: hoạt huyết, mạnh gân xương, dẫn thuốc xuống chân tay.
• Cốt toái bổ: chữa tổn thương xương, hỗ trợ làm lành đĩa đệm.
• Độc hoạt, phòng phong: khu phong, trừ thấp, giảm đau.

Có thể phối hợp những vị thuốc này theo nguyên tắc biện chứng luận trị, gia giảm linh hoạt tùy theo thể trạng từng người. Tuyệt đối không dùng chung một bài thuốc cho tất cả bà con, vì mỗi người có một cơ địa, một nguyên nhân khác nhau.

Bên cạnh thuốc uống, một số bài thuốc đắp ngoài như ngải cứu rang muối, lá lốt nướng nóng... cũng có thể sử dụng để giảm đau tạm thời, nhất là trong giai đoạn đau cấp.

4.3 Kiên trì theo phác đồ & điều chỉnh cơ địa

Y học cổ truyền quan niệm, bệnh mạn tính như lồi đĩa đệm không thể nóng vội. Điều trị cần có thời gian, sự kiên trì và sự phối hợp từ nhiều yếu tố: thuốc, chế độ sinh hoạt, tâm lý và cả môi trường sống. Phác đồ có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng tùy theo cơ địa và giai đoạn bệnh.

Lão thường dặn bà con: muốn chữa bệnh cho bền thì trước hết phải ổn định tâm trí, điều chỉnh lối sống và tin tưởng vào sự hướng dẫn đúng đắn của thầy thuốc. Đó là nền tảng để cơ thể tự điều hòa, tự phục hồi.

Không phải cứ dùng thuốc là khỏi, mà quan trọng là cơ thể mình có hấp thu được không, có thuận theo tự nhiên hay không. Vì vậy, bà con cần được theo dõi sát sao và điều chỉnh bài thuốc kịp thời trong quá trình điều trị.

5. Điều chỉnh thói quen – phòng ngừa tái phát

5.1 Tư thế làm việc và vận động khoa học

Với người từng bị hoặc đang mắc lồi đĩa đệm cột sống cổ, việc điều chỉnh tư thế sinh hoạt hằng ngày là một trong những yếu tố quyết định đến hiệu quả điều trị và khả năng tái phát. Bà con cần tránh giữ cổ ở một tư thế quá lâu – đặc biệt là cúi đầu dùng điện thoại, ngồi làm việc trước máy tính mà không nghỉ ngơi giữa giờ.

Lão khuyên bà con nên tạo thói quen cứ sau mỗi 45 đến 60 phút làm việc thì đứng dậy vận động nhẹ nhàng, xoay cổ, vươn vai để giúp khí huyết lưu thông. Khi bê vác vật nặng, cần tránh dùng lực cổ và vai gáy, thay vào đó nên dùng lực chân và giữ cột sống thẳng.

5.2 Chế độ dinh dưỡng hợp lý

Chế độ ăn uống cũng là một yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe cột sống. Bà con nên tăng cường các loại thực phẩm giàu canxi như cá nhỏ ăn cả xương, hải sản, rau lá xanh, các loại hạt. Bên cạnh đó, thực phẩm giàu collagen như chân giò hầm, nước hầm xương cũng tốt cho sụn khớp nếu dùng điều độ.

Tránh ăn mặn quá mức, thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ vì dễ gây viêm nhiễm tiềm ẩn. Giữ cân nặng ở mức hợp lý cũng là cách giúp giảm tải cho cột sống nói chung và đĩa đệm vùng cổ nói riêng.

Lão hay nói, cái ăn cái uống không chỉ để no lòng, mà còn là thuốc – nếu dùng đúng. Ăn uống điều độ, hợp lý cũng là một phần của phép dưỡng sinh trong Đông y.

5.3 Tập luyện đều đặn

Thói quen vận động đều đặn giúp duy trì sự linh hoạt của các đốt sống cổ, tăng cường lưu thông khí huyết, giảm nguy cơ lồi đĩa đệm tái phát. Những bài tập đơn giản như đi bộ, tập dưỡng sinh, thái cực quyền, yoga nhẹ nhàng… rất phù hợp cho người bị bệnh lý cột sống.

Tuy nhiên, bà con cần lưu ý tránh các động tác mạnh, xoay cổ đột ngột hay cúi ngửa quá mức. Nếu mới bắt đầu, nên tập dưới sự hướng dẫn của người có chuyên môn để tránh làm sai kỹ thuật khiến tình trạng trở nên nặng hơn.

Ngồi thiền đúng tư thế, hít thở sâu – nhẹ, kết hợp cùng phép dưỡng tâm cũng là một phần quan trọng trong hồi phục khí huyết và điều hòa thần kinh – điều mà Đông y luôn coi trọng.

6. Khi nào cần đến khám chuyên khoa ngay

6.1 Xuất hiện yếu cơ tay chân, tê nặng

Nếu bà con thấy tay hoặc chân có dấu hiệu yếu, mất lực, tê nhiều, mất cảm giác hoặc cầm nắm không chắc – đó là biểu hiện rõ ràng của sự chèn ép rễ thần kinh. Trong trường hợp này, việc đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và theo dõi kịp thời là rất cần thiết.

6.2 Triệu chứng kéo dài không cải thiện

Khi đã áp dụng các biện pháp nghỉ ngơi, xoa bóp, điều chỉnh sinh hoạt nhưng sau vài tuần triệu chứng vẫn không giảm, bà con nên đi khám chuyên khoa để được đánh giá lại. Lúc này, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp Đông – Tây y để đạt hiệu quả tốt hơn.

Lão luôn dặn: đau là tín hiệu của cơ thể, đừng xem nhẹ. Bệnh chưa nặng nếu biết lắng nghe thân thể. Còn khi để dây thần kinh bị tổn thương kéo dài thì phục hồi sẽ khó khăn hơn nhiều.

Kết luận

Bệnh lồi đĩa đệm cột sống cổ không phải là điều gì quá xa lạ, nhưng để điều trị hiệu quả và ngăn ngừa tái phát, bà con cần có sự hiểu biết, kiên trì và chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe. Việc kết hợp giữa y học cổ truyền với lối sống khoa học, luyện tập đều đặn và chế độ ăn uống hợp lý sẽ tạo nên nền tảng vững chắc giúp xương khớp được nuôi dưỡng và bảo vệ lâu dài.

Lão gửi gắm lời khuyên chân tình đến bà con: Dưỡng thân cần dưỡng cốt, dưỡng cốt phải dưỡng khí, dưỡng khí cần tâm an. Cơ thể là tổng hòa của âm dương – muốn giữ gìn sức khỏe, trước hết phải sống điều độ, thuận tự nhiên, thuận khí trời. Mong rằng bà con luôn trân trọng và chăm sóc kỹ tấm lưng, chiếc cổ – vì đó là trụ cột nâng đỡ cả thân mình.