Thoái hóa khớp vai: triệu chứng, nguyên nhân và cách chăm sóc

Thoái hóa khớp vai là một trong những bệnh lý xương khớp phổ biến hiện nay, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống của người bệnh. Cơn đau nhức ở vùng vai, sự hạn chế trong các động tác giơ tay, xoay người, hay đơn giản là mặc áo, chải đầu cũng trở thành trở ngại. Trong y học truyền thống, thoái hóa khớp vai không chỉ được nhìn nhận qua lăng kính cơ học mà còn là sự biểu hiện của sự mất cân bằng khí huyết, kinh lạc trong cơ thể. Lão xin chia sẻ đến bà con những thông tin chuyên môn đã được đúc rút từ sách vở và thực tiễn, với mong muốn giúp bà con hiểu rõ hơn căn nguyên bệnh và có hướng chăm sóc phù hợp.

1. Giới thiệu chung về thoái hóa khớp vai

1.1. Triệu chứng nhận biết

Thoái hóa khớp vai thường tiến triển âm thầm, đến khi biểu hiện rõ rệt thì tình trạng đã kéo dài một thời gian. Bà con có thể nhận biết bệnh thông qua các dấu hiệu sau:

• Đau âm ỉ vùng vai, đau tăng khi vận động hoặc về đêm. Cơn đau có thể lan xuống cánh tay, thậm chí gây tê buốt nhẹ.
• Hạn chế vận động: khó khăn khi giơ tay lên cao, ra sau lưng hoặc thực hiện các động tác xoay vai.
• Vai cứng, có tiếng lục cục khi vận động, một số người có thể cảm thấy vai như bị “kẹt” không xoay trọn vòng được.
• Cảm giác yếu sức vùng vai – tay, dễ mỏi khi bê đồ, làm việc nặng hoặc thao tác liên tục.

Việc nhận diện sớm những biểu hiện này là điều rất quan trọng. Có bà con than phiền rằng đau vai tưởng chỉ là do "nằm sai tư thế", để rồi vài tháng sau vai gần như không nhấc nổi. Trong y học truyền thống, khi khí huyết không thông, kinh lạc bị tắc, đau sẽ thành chứng – đó là tín hiệu cho thấy cơ thể đang cần được chăm sóc đúng cách.

1.2. Nguyên nhân theo y học truyền thống

Thoái hóa khớp vai không chỉ do tuổi tác hay vận động sai tư thế. Y học truyền thống nhìn nhận bệnh lý này như kết quả của nhiều yếu tố tác động lâu dài đến tạng phủ, khí huyết và kinh lạc. Một số nguyên nhân chính bao gồm:

1. Chính khí suy yếu: Khi cơ thể suy nhược, khí huyết không đủ để nuôi dưỡng cân cơ – khớp, lâu dần sẽ sinh ra thoái hóa.
2. Phong – hàn – thấp xâm nhập: Môi trường sống ẩm thấp, lạnh kéo dài làm khí hàn thấp thấm vào kinh lạc vùng vai, gây ứ trệ và đau nhức.
3. Khí huyết ứ trệ: Do chấn thương cũ, ít vận động hoặc sau một số bệnh lý khác khiến tuần hoàn khí huyết trì trệ, khớp không được nuôi dưỡng đầy đủ.
4. Can – thận hư tổn: Theo quan điểm của y học truyền thống, can chủ cân, thận chủ cốt. Khi hai tạng này suy yếu thì xương khớp dễ bị thoái hóa, co rút hoặc tê mỏi.

Lão thường dặn bà con rằng, khớp vai là khớp linh hoạt nhưng cũng dễ tổn thương. Một khi khí huyết không đầy, tạng phủ không vững, thì dù vai không va chạm gì cũng có thể sinh bệnh. Bởi vậy, không thể chỉ “đắp ngoài” mà cần nhìn từ gốc rễ trong cơ thể để chăm sóc lâu dài.

2. Phân loại theo thể bệnh trong y học truyền thống

2.1. Thể phong hàn (kiên thống)

Trong y học truyền thống, thể phong hàn còn gọi là “kiên thống”, là dạng thường gặp nhất ở giai đoạn sớm của thoái hóa khớp vai. Đây là lúc tà phong – hàn xâm nhập vào vùng vai, khiến khí huyết không lưu thông đều, gây nên đau nhức và tê mỏi.

Đặc điểm nổi bật của thể này là đau nhức vùng vai, đau nhiều khi thời tiết lạnh hoặc thay đổi đột ngột. Cảm giác đau như kim châm, đau dữ dội khi vận động, đặc biệt là lúc mới ngủ dậy hoặc sau khi ngồi lâu. Người bệnh thường cảm thấy vùng vai bị co rút nhẹ, tuy chưa cứng khớp nhưng vận động đã có phần khó khăn.

Nguyên tắc điều trị theo y học cổ truyền là khu phong, tán hàn, trừ thấp, thông kinh lạc. Tức là phải xua đuổi tà khí (gió, lạnh, ẩm), làm ấm cơ thể, đồng thời hỗ trợ khí huyết lưu thông tốt hơn.

Lão thường nhắc: “Muốn vai bớt đau thì khí phải thông, huyết phải đủ, gió – lạnh phải ra khỏi cơ thể. Không nên chủ quan khi mới chớm đau mà để thành bệnh lâu năm khó giải.”

2.2. Thể hàn thấp (kiên ngưng)

Ở thể kiên ngưng, bệnh đã tiến triển sâu hơn, tà hàn và thấp tích tụ lâu ngày làm cho vùng khớp trở nên nặng nề, sưng đau kéo dài. Người bệnh thấy vai bị tê mỏi âm ỉ, thường xuyên cứng khớp, nhất là vào sáng sớm hoặc khi thời tiết ẩm lạnh.

Các động tác giơ tay, quay vai gặp nhiều trở ngại. Vai có thể mất dần biên độ vận động, cảm giác đau không còn sắc bén như thể phong hàn nhưng lại dai dẳng, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày.

Y học cổ truyền gọi đây là chứng “hàn thấp tý”, trong đó hàn làm tắc khí, thấp làm nặng nề. Điều trị cần chú trọng vào trừ thấp, tán hàn, thư cân hoạt lạc, giúp khí huyết lưu thông và phục hồi vận động vùng khớp vai.

• Ưu tiên các phương pháp làm ấm vùng khớp như ôn châm, ngải cứu, xoa bóp bằng rượu thuốc thảo dược có tính ấm.
• Bài thuốc nên gia thêm vị hành khí, hóa thấp như xuyên khung, trần bì, độc hoạt, khương hoạt.

Lão khuyên: “Gặp trời nồm ẩm, nếu vai mỏi âm ỉ mà bà con vẫn cố gắng làm nặng, khớp sẽ càng lún sâu vào thấp khí. Khi ấy không chỉ đau mà còn dễ sinh tê, co rút, khó phục hồi.”

2.3. Thể huyết ứ kéo dài (hậu kiên phong)

Khi bệnh kéo dài nhiều tháng hoặc nhiều năm không xử lý đúng cách, sẽ dẫn đến thể huyết ứ – hay còn gọi là hậu kiên phong. Đây là giai đoạn phức tạp, thường đi kèm với biến dạng khớp, teo cơ, vận động gần như bị giới hạn hoàn toàn.

Người bệnh ở thể này thường cảm nhận cơn đau sâu, cứng vai kéo dài, vùng da có thể tím tái nhẹ, có lúc sưng nhẹ hoặc phù. Khi ấn vào có cảm giác đau nhói, thậm chí mất cảm giác ở một vài điểm.

Nguyên lý chữa trị là hoạt huyết hóa ứ, bổ khí huyết, thông kinh hoạt lạc. Khi huyết ứ lâu ngày, cần phải dùng đến các vị thuốc phá huyết, tiêu ứ như đào nhân, hồng hoa, xuyên khung, thục địa, đương quy… kết hợp phương pháp như thủy châm hoặc cấy chỉ để thúc đẩy lưu thông khí huyết sâu trong khớp.

Lưu ý rằng ở giai đoạn này, việc vận động cần được hướng dẫn cẩn thận, tránh cố ép khiến tổn thương thêm nghiêm trọng. Kết hợp dinh dưỡng tốt và nghỉ ngơi đúng cách là yếu tố không thể thiếu.

Lão từng căn dặn: “Khi huyết đã ứ, cần dọn sạch từng lớp bên trong. Không thể nóng vội mà phải kiên trì, nhẹ nhàng, vừa khai thông bên trong vừa dưỡng nuôi gân cơ mới mong có cải thiện.”

3. Phương pháp điều trị không dùng thuốc

3.1. Châm cứu & thủy châm

Châm cứu là phương pháp trị liệu cổ truyền giúp kích thích huyệt vị, khai thông khí huyết, đặc biệt hiệu quả trong điều trị các bệnh lý như thoái hóa khớp vai. Kỹ thuật này tác động lên hệ kinh lạc vùng vai – tay, làm dịu cơn đau và hỗ trợ cải thiện biên độ vận động.

Những huyệt thường được chọn để châm cứu trong thoái hóa khớp vai gồm: Kiên tỉnh, Kiên ngung, Kiên trinh, Thiên tông, Trung phủ, Cự cốt… Ngoài ra, tùy tình trạng, có thể phối hợp thêm Khúc trì, Thủ tam lý, Hợp cốc để hỗ trợ giảm đau và tăng cường lưu thông khí huyết toàn thân.

Thủy châm – tức là tiêm thuốc vào huyệt – cũng được sử dụng trong một số trường hợp nặng để tăng hiệu quả điều trị, nhất là với bà con có tình trạng tắc nghẽn huyết lâu ngày, vận động hạn chế. Tuy nhiên, phương pháp này cần được thực hiện bởi người có chuyên môn, kinh nghiệm vững để đảm bảo an toàn.

Lão thường khuyên: “Châm cứu không phải cứ châm nhiều là tốt. Châm đúng lúc, đúng huyệt, đúng bệnh mới là điều quan trọng. Cơ thể như dòng sông, mở đúng đường thì nước tự chảy.”

3.2. Xoa bóp bấm huyệt

Đây là phương pháp hỗ trợ đơn giản nhưng mang lại nhiều lợi ích trong việc cải thiện tình trạng cứng khớp, đau nhức vai. Việc day, lăn, miết đúng cách lên vùng khớp vai và các huyệt đạo liên quan có thể giúp tăng tuần hoàn máu, giảm đau và thư giãn cơ bắp.

Kỹ thuật cần được thực hiện nhẹ nhàng, đặc biệt với người cao tuổi hoặc đã có thoái hóa nặng. Không nên ấn quá mạnh, tránh gây bầm tím hoặc tổn thương mô mềm. Bà con có thể xoa bóp kết hợp với thảo dược ngâm rượu như gừng, ngải cứu, thiên niên kiện để tăng hiệu quả.

Lão nhắc bà con: “Xoa bóp đều tay mỗi ngày như chăm bón cho cây. Nhẹ nhàng mà đều đặn, mới giúp khớp dẻo dai hơn theo thời gian.”

4. Các bài thuốc thảo dược hỗ trợ từ bên trong

4.1. Bài thuốc thể kiên thống

• Hoàng kỳ, xích thược, phòng phong, khương hoạt, cam thảo
• Trần bì, sinh khương, quế chi, nghệ vàng…

Bài thuốc này có tác dụng khu phong, tán hàn, hoạt huyết. Dùng cho người có biểu hiện đau rõ, đau khi lạnh, vận động còn tốt.

4.2. Bài thuốc thể kiên ngưng

• Xuyên sơn giáp, đẳng sâm, xích thược, bạch truật, cam thảo
• Phòng phong, quế chi, trần bì, nghệ vàng…

Bài thuốc này giúp trừ thấp, thông lạc, hỗ trợ vận động khớp vai và giảm đau dai dẳng.

4.3. Bài thuốc thể hậu kiên phong

• Thục địa, đương quy, đào nhân, hồng hoa, hoàng kỳ
• Bạch thược, tô mộc, khương hoạt, uy linh tiên, xuyên khung…

Bài thuốc bổ khí huyết, hoạt huyết tiêu ứ, phù hợp với người bệnh lâu năm, vai đau dai dẳng, vận động kém.

5. Lời khuyên & hướng dẫn chăm sóc tại nhà

Chăm sóc tại nhà đúng cách là phần rất quan trọng trong quá trình điều trị thoái hóa khớp vai. Bà con cần lưu ý:

• Không cố vận động khi đau nhiều, nên nghỉ ngơi vừa phải và tập phục hồi nhẹ nhàng sau giai đoạn viêm cấp.
• Tập các bài vận động đơn giản như xoay vai, nâng tay ngang, co duỗi nhẹ nhàng để giữ khớp linh hoạt.
• Tránh làm việc nặng, đặc biệt các động tác giơ cao tay nhiều lần hoặc mang vác lệch vai.
• Giữ ấm vùng vai, đặc biệt khi trời lạnh hoặc mưa ẩm. Có thể dùng khăn ấm, túi chườm hoặc tinh dầu ấm.
• Ăn uống đủ dưỡng chất, tăng cường rau xanh, thực phẩm giàu omega-3, tránh chất kích thích và thức ăn lạnh.

Lão dặn: “Vai đau thì đừng vội dừng mà cũng đừng vội đi. Phải từ từ, vừa nghỉ vừa vận động, như dòng sông chảy lặng mà thấm sâu. Dưỡng khớp, dưỡng tâm, giữ khí huyết lưu thông thì bệnh mới nhẹ nhàng theo gió mà tan.”