Cách chữa thoát vị đĩa đệm cột sống cổ hiệu quả theo y học cổ truyền

Bà con thân mến, thoát vị đĩa đệm cột sống cổ là căn bệnh không còn xa lạ, đặc biệt với người làm việc văn phòng, người cao tuổi hay lao động nặng. Bệnh gây nên những cơn đau âm ỉ hoặc dữ dội vùng cổ, lan xuống vai gáy, thậm chí tê bì tay chân. Trong bài viết này, lão xin được chia sẻ những kiến thức đã được kiểm chứng từ thực tiễn lâm sàng, kết hợp lý luận y học cổ truyền, nhằm giúp bà con hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế và cách chữa thoát vị đĩa đệm cổ theo hướng toàn diện, an toàn, lành tính. Hy vọng rằng, với sự kiên trì và hiểu đúng bản chất, bà con sẽ có hướng đi phù hợp trong chăm sóc sức khỏe của mình.

1. Nguyên nhân và cơ chế thoát vị đĩa đệm cổ theo y học cổ truyền

1.1. Theo quan điểm y lý

Trong y học cổ truyền, thoát vị đĩa đệm cột sống cổ thuộc phạm trù chứng “Tý”, “Kiên thống” – biểu hiện của khí huyết không thông, kinh lạc bị tắc. Nguyên nhân chủ yếu do phong – hàn – thấp xâm nhập vào cơ thể khi chính khí suy yếu, nhất là ở vùng cổ gáy vốn dễ bị nhiễm tà khí. Khi phong hàn thừa cơ xâm nhập, chúng trú ngụ tại các khớp xương và mạch lạc, gây ra tình trạng đau mỏi, cứng cổ, vận động kém linh hoạt.

Ngoài ra, việc ngồi lâu, ít vận động, hoặc sinh hoạt sai tư thế cũng được coi là "nội thương" – tức tổn thương do chính bản thân sinh hoạt không điều độ mà sinh ra. Lâu dần, huyết ứ, khí trệ, đĩa đệm mất dinh dưỡng, thoái hóa rồi thoát vị, chèn ép thần kinh dẫn đến đau và hạn chế vận động.

1.2. Nội nhân căn nguyên

Theo Đông y, Thận chủ cốt, Can chủ cân. Khi Thận hư, Can suy, cơ thể không đủ khí huyết để nuôi dưỡng xương cốt, dẫn đến đốt sống cổ suy yếu, đĩa đệm dễ thoái hóa và thoát vị. Người lớn tuổi, người suy nhược, lao lực kéo dài thường rơi vào tình trạng này.

Bên cạnh đó, cảm xúc bất ổn, lo âu kéo dài cũng ảnh hưởng đến tạng Tỳ và Can, làm giảm chức năng điều hoà khí huyết, gián tiếp khiến các vùng như cổ, vai, gáy trở nên dễ tổn thương. Lão thường dặn dò bà con rằng, thân thể muốn mạnh thì tinh thần phải yên. Chữa bệnh, không chỉ chăm phần xác mà phải dưỡng cả phần tâm.

2. Ưu thế của phương pháp cổ truyền trong chữa thoát vị đĩa đệm cổ

2.1. An toàn, lành tính, ít tác dụng phụ

Phương pháp cổ truyền chủ yếu sử dụng thảo dược tự nhiên và các liệu pháp không dùng thuốc như châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt... Chính vì vậy, tính an toàn luôn được đề cao. Không gây áp lực lên gan, thận như một số thuốc giảm đau, kháng viêm thường dùng trong điều trị tây y.

Hơn nữa, y học cổ truyền không chỉ nhắm đến giảm triệu chứng mà còn quan tâm đến nguyên nhân sinh bệnh – tức “bổ chính khu tà”, vừa bồi bổ khí huyết, vừa khu phong tán hàn, giúp cơ thể tự hồi phục khả năng cân bằng.

2.2. Điều trị tận gốc, phục hồi vận động lâu dài

Các bài thuốc cổ truyền thường được phối ngũ theo nguyên tắc quân – thần – tá – sứ, mỗi vị thuốc đảm nhận một vai trò trong điều trị. Nhờ đó, không chỉ khu phong trừ thấp, hành khí hoạt huyết, mà còn bồi bổ can thận – yếu tố gốc rễ nuôi dưỡng xương khớp.

Kết hợp giữa thuốc uống, thuốc đắp và trị liệu không dùng thuốc giúp nâng cao hiệu quả, thúc đẩy phục hồi vùng cổ tổn thương. Có những phác đồ cá thể hoá, nghĩa là tuỳ cơ địa, tuổi tác, tình trạng mà gia giảm, điều chỉnh sao cho phù hợp – đó là điểm rất đặc biệt của cổ truyền.

2.3. Hiệu quả thực tế tại cơ sở y học cổ truyền

Nhiều cơ sở y học cổ truyền trong nước như Viện Y Dược cổ truyền dân tộc, Bệnh viện YHCT Trung ương, hay các trung tâm chuyên sâu đã ghi nhận tỷ lệ cải thiện cao khi áp dụng phương pháp kết hợp: thuốc cổ truyền, châm cứu và phục hồi chức năng. Dĩ nhiên, hiệu quả đến đâu còn tuỳ thuộc cơ địa, mức độ tổn thương và sự kiên trì của người bệnh.

Lão vẫn thường căn dặn bà con rằng: “Bệnh xương khớp, nhất là thoát vị, không nên nóng vội. Cái gốc đã tổn thương, muốn phục hồi thì cần thời gian – như mảnh đất muốn tốt thì phải chăm bón đều, không thể ngày một ngày hai mà ra hoa kết trái.”

3. Các phương pháp điều trị không dùng thuốc

3.1. Xoa bóp – bấm huyệt vùng cổ vai gáy

Xoa bóp và bấm huyệt là hai kỹ thuật y học cổ truyền được áp dụng phổ biến trong điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống cổ. Việc này giúp khai thông khí huyết, giảm đau, làm mềm cơ vùng cổ – vai – gáy, từ đó hỗ trợ giảm chèn ép lên các rễ thần kinh.

Thầy thuốc thường sử dụng các thủ pháp như day, ấn, miết, lăn… tác động lên những huyệt vị trọng yếu như:

• Phong Trì: nằm sau tai, giữa bờ trên cơ ức đòn chũm và cơ thang – giúp giảm đau đầu, cổ cứng.
• Thiên Trụ: ở hai bên cột sống cổ – giúp thư giãn gân cơ vùng gáy.
• Kiên Tỉnh – Kiên Ngung: vùng vai – hỗ trợ giải phóng căng cứng cơ thang.
• Đại Chùy: giao điểm giữa cổ và lưng trên – có tác dụng nâng cao sức đề kháng, khai thông dương khí vùng cổ.

Lưu ý của Lão là nên thực hiện bởi người có chuyên môn, hiểu rõ cấu trúc giải phẫu và vị trí huyệt đạo để tránh gây phản tác dụng. Không nên tự ý bấm huyệt tại nhà nếu chưa nắm chắc phương pháp.

3.2. Châm cứu – điện châm

Châm cứu là liệu pháp dùng kim châm vào các huyệt vị nhằm điều hoà khí huyết, làm giảm đau và cải thiện vận động vùng cổ. Khi kim được châm đúng huyệt, cơ thể sẽ kích thích tiết endorphin – một chất giảm đau tự nhiên.

Trong trường hợp đau cấp hoặc mãn tính, có thể phối hợp với điện châm – tức sử dụng dòng điện nhẹ thông qua kim châm để tăng hiệu quả kích thích. Các huyệt thường được chọn bao gồm:

• Phong Trì, Thiên Trụ, Đại Chùy – tương tự trong xoa bóp.
• Hợp Cốc, Ngoại Quan – giúp điều hòa toàn thân và giảm đau lan xuống tay.
• Liệt Khuyết, Khúc Trì – hỗ trợ lưu thông khí huyết vùng chi trên.

Châm cứu cần được thực hiện liên tục, có thể từ 5 – 10 buổi tuỳ mức độ bệnh lý. Lão vẫn thường khuyên bà con cần theo dõi sát sao trong quá trình châm cứu, nếu có dấu hiệu chóng mặt, vã mồ hôi, cần nghỉ ngơi và báo ngay cho người thực hiện.

3.3. Cấy chỉ, chích lể, giác hơi, khí công dưỡng sinh

Một số phương pháp không dùng thuốc khác trong y học cổ truyền cũng mang lại hiệu quả hỗ trợ nhất định cho người mắc thoát vị đĩa đệm cột sống cổ.

• Cấy chỉ: là phương pháp đưa một đoạn chỉ catgut vào huyệt đạo, tạo kích thích liên tục kéo dài trong nhiều ngày. Phương pháp này thường được áp dụng cho trường hợp đau mãn tính, kèm co cứng cơ kéo dài.
• Chích lể: dùng kim nhỏ chích vào các điểm “thiên ứng” để giải ứ huyết, khai thông kinh lạc. Tuy nhiên cần thực hiện trong điều kiện vô khuẩn nghiêm ngặt.
• Giác hơi: sử dụng ống giác để tạo áp suất âm, hút huyết ứ – tà khí ra ngoài, giảm tắc nghẽn khí huyết vùng cổ gáy.
• Khí công – dưỡng sinh: bài tập vận động nhẹ nhàng, kết hợp thở đúng nhịp nhằm giúp khí huyết lưu thông, tăng độ dẻo dai vùng cổ vai gáy, từ đó hỗ trợ giảm chèn ép đĩa đệm.

Lão từng nhấn mạnh rằng: “Chữa bệnh như chỉnh cái khung nhà – không chỉ chống lại gió lùa mà phải giữ cho nền móng vững. Các phương pháp không dùng thuốc, nếu biết phối hợp đúng lúc, đúng cách, sẽ là trụ đỡ đắc lực cho việc điều trị toàn diện.”

4. Bài thuốc uống và đắp thường dùng

4.1. Thuốc uống từ thảo dược

Trong điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống cổ, các bài thuốc uống có vai trò quan trọng giúp hành khí hoạt huyết, mạnh gân bổ cốt, trừ phong thấp, giảm đau và bồi bổ thể trạng. Một số dược liệu thường dùng gồm:

• Cỏ xước: có tác dụng thư cân, hoạt lạc, giúp giảm đau xương khớp, tiêu viêm.
• Đỗ trọng: bổ can thận, cường gân cốt – rất phù hợp với người bị tổn thương cột sống.
• Lá lốt: ôn trung, tán hàn – giúp giảm đau vùng cổ khi có yếu tố phong hàn xâm nhập.
• Ngưu tất: hoạt huyết, trừ ứ, dẫn thuốc đi xuống vùng thắt lưng và chi dưới.

Những vị thuốc trên có thể kết hợp dưới dạng sắc uống hoặc tán bột pha trà. Tuy nhiên, việc phối ngũ cần tuân thủ nguyên tắc y học cổ truyền, tránh lạm dụng hoặc dùng tùy tiện. Bà con nên có sự tư vấn từ thầy thuốc để bài thuốc phù hợp với thể trạng từng người.

4.2. Bài thuốc đắp ngoài

Bên cạnh thuốc uống, thuốc đắp có tác dụng giảm đau tại chỗ, khai thông kinh lạc và giúp làm dịu vùng đĩa đệm bị chèn ép. Một số cách dân gian thường áp dụng như:

• Ngải cứu rang muối hạt: dùng ngải cứu tươi rang nóng với muối, cho vào túi vải sạch chườm lên vùng cổ 20 phút mỗi lần, ngày 1–2 lần.
• Xương rồng nướng: chọn nhánh xương rồng bẹ, nướng nóng rồi đắp trực tiếp lên vùng đau. Có thể bọc qua khăn mỏng để tránh bỏng.
• Đu đủ xanh + gừng + rượu trắng: giã nát hỗn hợp, đắp ấm lên vùng cổ trong 30 phút, giúp giảm viêm, làm mềm cơ.

Lưu ý của Lão là nên kiểm tra độ nóng trước khi đắp, tránh phỏng. Khi có dấu hiệu dị ứng hoặc nổi mẩn đỏ, cần ngừng sử dụng. Những bài thuốc này không nên dùng khi vùng da đang có vết thương hở hoặc viêm nhiễm.

5. Luyện tập hỗ trợ phục hồi

5.1. Vận động hợp lý và tư thế sinh hoạt

Thoát vị đĩa đệm cột sống cổ cần được nghỉ ngơi đúng mức kết hợp vận động nhẹ nhàng. Việc bất động cổ trong thời gian dài có thể làm cứng khớp, teo cơ và kéo dài thời gian phục hồi. Do đó, bà con nên:

• Tránh cúi cổ quá lâu khi dùng điện thoại, máy tính.
• Không gối đầu quá cao khi ngủ.
• Tránh mang vác vật nặng đột ngột, không xoay cổ mạnh hoặc vặn cổ bất ngờ.

Giữ đúng tư thế khi ngồi, làm việc, sinh hoạt hằng ngày sẽ giúp giảm áp lực lên đĩa đệm và hỗ trợ điều trị hiệu quả hơn.

5.2. Tập các bài kéo giãn và dưỡng sinh

Một số bài tập đơn giản có thể giúp giãn cơ vùng cổ, cải thiện tuần hoàn máu và tăng khả năng vận động:

• Rút cằm: ngồi thẳng, từ từ rút cằm vào phía sau như tạo cằm đôi – giữ vài giây rồi thả lỏng.
• Gập nghiêng cổ: nghiêng đầu sang trái – phải, sau – trước nhẹ nhàng, giữ mỗi bên 5–10 giây.
• Tập khí công – thở sâu: giúp điều hòa khí huyết, thư giãn tinh thần và hỗ trợ hồi phục.

Những bài tập này nên thực hiện mỗi ngày 1–2 lần, thời gian ngắn từ 10–15 phút. Không nên tập khi đang đau cấp hoặc có dấu hiệu chóng mặt, mất thăng bằng.

6. Phác đồ kết hợp và lưu ý chăm sóc tổng quát

6.1. Phác đồ kết hợp toàn diện

Việc điều trị hiệu quả cần dựa trên sự phối hợp đồng bộ giữa thuốc uống, thuốc đắp, trị liệu không dùng thuốc và luyện tập. Phác đồ nên được xây dựng cá nhân hóa, phù hợp với tình trạng từng người.

Tại các cơ sở y học cổ truyền, thầy thuốc sẽ đánh giá toàn diện tình trạng khí huyết, tạng phủ, mức độ tổn thương đĩa đệm để điều chỉnh liệu pháp. Điều trị cần theo dõi tiến triển, điều chỉnh linh hoạt qua từng giai đoạn.

6.2. Lưu ý của Lão

Lão xin nhấn mạnh rằng, trong điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống cổ, bà con không nên nóng vội. Điều quan trọng là giữ cho tâm ổn, ý định kiên trì. Chữa bệnh là hành trình chăm sóc từ gốc rễ, không phải cuộc đua kết quả trong vài ngày.

Bà con cần:

• Tái khám định kỳ để kiểm soát tiến triển bệnh lý.
• Không tự ý dùng thuốc không rõ nguồn gốc.
• Duy trì vận động nhẹ, sinh hoạt điều độ, ngủ đủ giấc.
• Giữ ấm vùng cổ khi thời tiết lạnh, ẩm thấp.

"Người xưa có câu: Bệnh từ miệng vào, họa từ miệng ra. Ăn uống điều độ, nói năng khoan hòa, tinh thần an tịnh – ấy là thuốc đầu tiên mà người bệnh nên dùng. Mong bà con thấu hiểu thân mình, vững tâm mà đi qua những ngày đau yếu." – Lời nhắn từ Lão.