Thoái hóa đốt sống cổ ở người trẻ – Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử lý hiệu quả

Thoái hóa đốt sống cổ ở người trẻ đang dần trở thành một vấn đề sức khỏe phổ biến, không còn là căn bệnh của riêng người lớn tuổi. Ngày càng có nhiều người dưới 35 tuổi than phiền về cảm giác mỏi cổ, đau đầu, tê bì vai gáy. Lão đã có dịp đồng hành cùng nhiều trường hợp như vậy và nhận ra: đằng sau cơn đau âm ỉ ấy là sự lơ là trong sinh hoạt, là áp lực công việc, là những thói quen nhỏ nhưng dai dẳng bào mòn cột sống theo thời gian. Bài viết này sẽ giúp bà con hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu sớm để kịp thời điều chỉnh, tránh để bệnh diễn tiến phức tạp.

1. Nguyên nhân thoái hóa đốt sống cổ ở người trẻ

1.1 Tác động cơ học do nghề nghiệp và sinh hoạt

Trong thời buổi công nghệ, phần lớn bà con trẻ tuổi phải ngồi làm việc trước màn hình máy tính từ 6 đến 10 tiếng mỗi ngày. Thói quen cúi đầu xem điện thoại, gập cổ khi đọc sách hoặc làm việc trong tư thế không đúng trong thời gian dài khiến các cơ vùng cổ bị căng kéo quá mức. Khi lực cơ học này lặp đi lặp lại hằng ngày, các đĩa đệm và xương sống dễ bị bào mòn, dẫn đến thoái hóa sớm.

Thêm vào đó, những người làm nghề lái xe, lập trình, kế toán hay học sinh – sinh viên thường ít thay đổi tư thế trong lúc làm việc. Điều này khiến máu không lưu thông tốt, khí huyết không điều hòa, lâu ngày sinh ra ứ trệ, mà theo y học cổ truyền là căn nguyên của nhiều chứng bệnh về cơ – xương – khớp.

1.2 Chế độ dinh dưỡng thiếu hụt

Chế độ ăn uống hiện nay của người trẻ thường thiên lệch, ít rau xanh, nhiều thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhanh. Thiếu hụt các vi chất thiết yếu như canxi, magie, vitamin D không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể mà còn khiến cấu trúc xương không được nuôi dưỡng đầy đủ, đẩy nhanh quá trình lão hóa của đốt sống cổ.

Theo y học cổ truyền, khi tỳ vị hư yếu, khả năng hấp thu kém, khí huyết sinh ra không đủ, dẫn đến tình trạng can thận suy, không nuôi dưỡng được cốt tủy. Điều đó lý giải vì sao nhiều người trẻ tuổi, thể lực nhìn bề ngoài vẫn tốt, nhưng cột sống đã có dấu hiệu thoái hóa.

1.3 Ít vận động, lười tập thể lực

Không ít bà con trẻ tuổi vì công việc bận rộn mà bỏ qua việc vận động mỗi ngày. Lười tập thể dục khiến các nhóm cơ vùng cổ – vai – lưng bị suy yếu, mất khả năng nâng đỡ và ổn định cho cột sống. Sự thiếu vận động cũng khiến khí huyết trì trệ, sinh ra hàn thấp tích tụ ở các khớp – đây là yếu tố theo Đông y dẫn đến chứng tý, biểu hiện bằng đau, tê, cứng vùng cổ.

Việc duy trì một số bài tập nhẹ nhàng như xoay cổ, vươn vai, đi bộ mỗi ngày không chỉ giúp cải thiện tuần hoàn mà còn là biện pháp phòng ngừa thoái hóa hiệu quả, nhất là trong giai đoạn đầu.

1.4 Chấn thương cũ và yếu tố cơ địa

Có những người từng bị tai nạn giao thông, va chạm thể thao hay chấn thương cổ nhẹ nhưng không được điều trị đúng cách, về sau trở thành nguyên nhân tiềm ẩn gây thoái hóa đốt sống cổ. Những tổn thương này khiến cấu trúc đốt sống suy yếu, dễ bị thoái hóa dưới tác động của thời gian và áp lực sinh hoạt hằng ngày.

Yếu tố cơ địa cũng là một phần đáng lưu tâm. Một số người bẩm sinh gân cơ yếu, hoặc thuộc thể hư hàn theo Đông y – khí huyết không đủ mạnh để nuôi dưỡng cân xương, lâu ngày cũng dễ sinh bệnh. Với những đối tượng này, việc chăm sóc phòng ngừa càng cần được chú trọng ngay từ sớm.

2. Triệu chứng thường gặp khi người trẻ bị thoái hóa đốt sống cổ

2.1 Đau cơ học vùng cổ

Thoái hóa đốt sống cổ ở người trẻ thường biểu hiện rõ nét nhất qua những cơn đau cơ học vùng cổ. Đây là loại đau tăng khi cử động, giảm khi nghỉ ngơi. Bà con có thể cảm nhận rõ cảm giác nhức mỏi âm ỉ, đôi khi là nhói buốt khi quay đầu hoặc nghiêng cổ sang hai bên. Những lúc làm việc căng thẳng, ngồi lâu không thay đổi tư thế, cơn đau càng trở nên rõ rệt.

Về lý luận Đông y, triệu chứng này thuộc chứng tý – tức là bế tắc kinh lạc. Khi phong, hàn, thấp xâm nhập vào kinh dương, khí huyết không lưu thông sẽ sinh ra đau. Nếu cơ thể chính khí yếu, lại gặp điều kiện bất lợi từ bên ngoài, như lạnh, ẩm, hoặc gió lùa sau gáy, thì triệu chứng lại càng rõ rệt hơn.

2.2 Co cứng cơ và hạn chế vận động

Ngoài cảm giác đau, nhiều người trẻ còn gặp tình trạng co cứng cơ vùng cổ và gáy. Có khi sáng ngủ dậy thấy cổ cứng đờ, không quay được sang trái hoặc phải. Có người chỉ hơi cúi đầu là đau nhói, hoặc có cảm giác như khớp cổ bị “kẹt”.

Hiện tượng này là do các cơ quanh cột sống cổ bị co rút phản xạ để bảo vệ vùng tổn thương, khiến vận động bị giới hạn. Nếu để lâu, các nhóm cơ này có thể teo nhẹ, làm mất sự cân bằng tư thế vùng cổ – vai, càng khiến tình trạng thoái hóa diễn tiến nhanh hơn.

Lý giải theo Đông y, đây là hậu quả của khí huyết ứ trệ lâu ngày, kết hợp hàn thấp khiến cân cơ không được nuôi dưỡng đầy đủ. Phép trị trong trường hợp này thường cần kết hợp khu phong, tán hàn, hoạt huyết để giải phóng khí huyết ở vùng cổ.

2.3 Dấu hiệu lan xuống vai, tay, đầu

Ở giai đoạn muộn hơn hoặc khi có biểu hiện chèn ép rễ thần kinh, người bệnh có thể cảm thấy đau lan từ cổ xuống bả vai, cánh tay. Một số trường hợp tê bì tay, cầm nắm yếu, cảm giác như kiến bò hay kim châm. Đôi khi còn kèm theo nhức đầu, hoa mắt, nặng đầu về chiều tối.

Đây là dấu hiệu cho thấy không chỉ đốt sống mà cả đĩa đệm, rễ thần kinh và mạch máu vùng cổ đã bị ảnh hưởng. Theo Đông y, nếu tắc lạc lâu ngày sẽ ảnh hưởng đến phần dương minh và thiếu dương kinh – hai đường kinh chạy qua vùng vai và đầu, gây ra các triệu chứng toàn thân.

Lão thường nhắn nhủ bà con: khi cảm giác đau không còn khu trú ở cổ mà lan đi nơi khác, đó là lúc cần phải quan tâm điều chỉnh thật sớm, tránh để tổn thương sâu hơn vào bên trong.

2.4 Triệu chứng thần kinh thực vật

Nhiều người trẻ bị thoái hóa đốt sống cổ mà không biết, chỉ nghĩ rằng mình bị rối loạn tiền đình, mất ngủ, hay đau đầu mạn tính. Những biểu hiện như hoa mắt, chóng mặt, ù tai, buồn nôn nhẹ, thậm chí rối loạn giấc ngủ, khó tập trung, suy giảm trí nhớ… đều có thể bắt nguồn từ tình trạng chèn ép mạch máu và dây thần kinh vùng cổ.

Theo giải thích y học hiện đại, đốt sống cổ chứa nhiều mạch máu và dây thần kinh đi nuôi não bộ. Khi bị thoái hóa, các đốt sống và đĩa đệm có thể chèn ép vào động mạch sống – nền, làm giảm lưu lượng máu lên não. Từ đó gây ra hàng loạt triệu chứng thần kinh thực vật như đã kể trên.

Còn trong y học cổ truyền, những rối loạn ấy là biểu hiện của khí huyết không điều hòa, tâm tỳ suy, can hỏa vượng… Vì vậy, phép trị cần phối hợp dưỡng tâm, kiện tỳ, bình can – một cách tiếp cận toàn diện giúp điều hòa tạng phủ và ổn định hệ thần kinh.

3. Biến chứng nếu không xử lý sớm

3.1 Thiểu năng tuần hoàn não – chóng mặt, mệt mỏi

Khi thoái hóa đốt sống cổ tiến triển, sự chèn ép mạch máu vùng cổ sẽ dẫn tới thiểu năng tuần hoàn não. Bà con có thể thấy mình dễ mệt, chóng mặt khi thay đổi tư thế, khó ngủ, hay quên. Tình trạng này ảnh hưởng đáng kể tới chất lượng cuộc sống và hiệu suất làm việc.

3.2 Rối loạn tiền đình – hoa mắt, buồn nôn, mất thăng bằng

Biểu hiện thường gặp là cảm giác xoay tròn khi đứng dậy, đi lại không vững, dễ vấp ngã. Một số người thậm chí sợ ra khỏi nhà vì lo mất thăng bằng, gây nguy hiểm khi điều khiển phương tiện. Đây là biến chứng cần được lưu tâm, vì nếu không xử trí đúng cách sẽ ảnh hưởng lâu dài đến thần kinh và tâm lý người bệnh.

3.3 Thoát vị đĩa đệm – chèn ép gây tê yếu hoặc liệt

Thoái hóa đốt sống cổ nếu không kiểm soát có thể làm đĩa đệm bị thoát vị – tức là nhân nhầy bên trong trồi ra ngoài, chèn ép vào rễ thần kinh. Khi đó, người bệnh sẽ có cảm giác tê yếu tay, cử động khó khăn, nặng có thể dẫn đến liệt một phần chi trên.

Theo quan điểm y học cổ truyền, khi chính khí suy, tà khí thịnh, các cấu trúc trong cơ thể dễ bị tổn thương, từ đó sinh ra các chứng tý lâu ngày không khỏi. Việc điều trị trong trường hợp này cần sự kiên trì, kết hợp nhiều phương pháp để khơi thông khí huyết và bồi bổ gốc rễ.

3.4 Rối loạn dây thần kinh thực vật – ảnh hưởng hệ tiêu hóa, sinh lý

Nhiều bà con bất ngờ khi biết rằng thoái hóa đốt sống cổ cũng có thể ảnh hưởng đến tiêu hóa và sinh lý. Nguyên nhân là các dây thần kinh đi qua vùng cổ có liên quan đến hoạt động của hệ thần kinh thực vật – điều phối hầu hết chức năng không tự chủ của cơ thể. Khi bị rối loạn, người bệnh dễ bị chướng bụng, ăn kém, rối loạn đại tiện hoặc suy giảm ham muốn sinh lý.

Lão từng dặn: khi cơ thể không còn vận hành theo nhịp điệu bình thường của nó, thì phải biết nhìn lại từ gốc rễ – nơi cổ, nơi lưng, nơi khí huyết bắt đầu ngưng trệ. Chăm cái cổ cũng là chăm cho cả nội tạng được hanh thông.

4. Nguyên tắc điều trị theo y học cổ truyền

4.1 Vận dụng lý luận nội thương, khí huyết bất túc

Trong y học cổ truyền, thoái hóa đốt sống cổ ở người trẻ được xếp vào chứng tý – bệnh lý do phong, hàn, thấp xâm nhập khiến kinh lạc bế tắc, khí huyết không lưu thông. Với người trẻ, nguyên nhân chủ yếu không phải do suy yếu tuổi già mà do khí huyết hư, vận động không điều độ, ăn uống thất thường khiến tạng phủ suy kém.

Vì vậy, nguyên tắc điều trị không chỉ đơn thuần là giảm đau mà cần phục hồi sự lưu thông khí huyết, điều hòa tạng phủ, giải phóng sự bế tắc tại vùng cổ. Đây là điểm khác biệt của y học cổ truyền so với các phương pháp đơn thuần tác động cơ học hoặc triệu chứng bên ngoài.

4.2 Điều trị phân thể bệnh

Mỗi người bệnh có thể trạng và biểu hiện khác nhau nên không thể dùng một cách điều trị chung. Trong y học cổ truyền, điều trị phân thể là nguyên tắc cốt lõi. Nếu thể hàn thấp, cần ôn kinh tán hàn; nếu thể khí trệ huyết ứ, cần hoạt huyết hóa ứ; nếu can thận hư, cần bổ can thận, cường kiện gân cốt.

Các bài thuốc thường dùng là những phương thang có tác dụng điều khí, bổ huyết, thư cân hoạt lạc, như độc hoạt tang ký sinh, tứ vật hợp tứ quân, hoặc phối ngũ theo từng thể riêng. Việc sử dụng cần được chỉ dẫn bởi người có chuyên môn để đảm bảo đúng người, đúng bệnh.

4.3 Kết hợp trị liệu không dùng thuốc

Song song với thuốc, trị liệu không dùng thuốc như xoa bóp, bấm huyệt, châm cứu, thủy châm, giác hơi cũng đóng vai trò quan trọng trong điều trị. Những phương pháp này giúp khai thông kinh lạc, kích thích tuần hoàn máu, giảm co cứng cơ, hỗ trợ hồi phục chức năng vận động vùng cổ.

Đặc biệt, châm cứu theo đúng huyệt vị như phong trì, kiên tỉnh, đại chùy, hậu khê... có thể giúp giảm rõ triệu chứng nếu thực hiện đều đặn. Việc kết hợp giữa trong – ngoài, giữa thuốc và kỹ thuật y học cổ truyền là cách tiếp cận toàn diện, vừa tác động đến ngọn vừa dưỡng gốc bệnh.

4.4 Theo dõi và điều chỉnh lâu dài

Điều trị thoái hóa đốt sống cổ không phải chuyện ngày một ngày hai. Cần sự kiên trì, sự phối hợp giữa thầy thuốc và người bệnh. Lão vẫn thường dặn: cơ thể là mạch sống không ngừng vận động. Muốn trị bệnh xương khớp thì không thể chỉ uống thuốc mà không thay đổi lối sống.

Vì vậy, việc theo dõi lâu dài, lắng nghe cơ thể, điều chỉnh kịp thời theo từng giai đoạn là yếu tố không thể thiếu. Bà con cũng nên tái khám định kỳ, để được đánh giá mức độ phục hồi và ngăn ngừa bệnh tái phát hiệu quả hơn.

5. Các phương pháp hỗ trợ giúp giảm triệu chứng và phòng tái phát

5.1 Thực hành các bài tập giãn cổ – dưỡng sinh

Việc luyện tập hàng ngày, dù chỉ vài động tác nhẹ nhàng như xoay cổ, nghiêng đầu, vươn vai, đã giúp cải thiện tuần hoàn, giảm co cứng và hỗ trợ duy trì linh hoạt cho đốt sống cổ. Các bài tập dưỡng sinh nhẹ nhàng không chỉ nâng cao sức khỏe xương khớp mà còn điều hòa khí huyết toàn thân.

Bà con nên chọn thời điểm sáng sớm hoặc chiều mát để tập, nơi thoáng khí, yên tĩnh. Điều quan trọng là phải duy trì đều đặn, tránh luyện tập quá sức hoặc sai kỹ thuật làm tổn thương thêm vùng cổ.

5.2 Điều chỉnh tư thế sinh hoạt, thói quen hằng ngày

Lối sống sai tư thế chính là nguyên nhân âm thầm khiến đốt sống cổ bị thoái hóa. Ngồi làm việc lâu nên có thời gian nghỉ, vươn vai mỗi 45 phút. Gối ngủ nên có độ cao vừa phải, hỗ trợ đường cong sinh lý cổ. Tránh bẻ cổ, xoay mạnh khi mỏi vì có thể làm tăng chèn ép.

Việc sử dụng điện thoại nên giữ ngang tầm mắt, tránh cúi đầu lâu. Lão hay nhắc: “Chăm cái cổ không chỉ là tránh đau, mà là gìn giữ sự cân bằng cả tinh thần lẫn thể chất”.

5.3 Chế độ ăn uống hỗ trợ

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị và phòng bệnh. Bà con nên bổ sung các thực phẩm giàu canxi, magie, vitamin D như cá biển, trứng, đậu, các loại hạt, rau lá xanh. Đồng thời hạn chế đồ chiên rán, rượu bia, đồ ngọt và thức ăn nhanh vì dễ sinh thấp nhiệt làm nặng thêm triệu chứng theo Đông y.

Uống đủ nước mỗi ngày, duy trì thể trọng hợp lý, giúp giảm áp lực cho cột sống cũng là điều cần thiết để hạn chế sự tiến triển của bệnh.

5.4 Sử dụng thảo dược hỗ trợ theo chỉ dẫn chuyên môn

Trong dân gian có nhiều loại thảo dược giúp hỗ trợ điều trị thoái hóa đốt sống cổ như ngưu tất, đỗ trọng, thiên niên kiện, tục đoạn… Tuy nhiên, việc sử dụng cần có sự hướng dẫn phù hợp về liều lượng và thời gian để tránh gây tác dụng không mong muốn.

Bà con tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hay theo truyền miệng. Dù là thuốc nam cũng cần đúng bệnh, đúng người, đúng thời để phát huy tác dụng.

6. Khi nào người trẻ cần thăm khám chuyên khoa?

6.1 Xuất hiện tê yếu tay chân, ảnh hưởng vận động

Nếu có cảm giác tê lan từ cổ xuống tay, cử động yếu, mất cảm giác hoặc mất thăng bằng khi đi lại, bà con cần đi khám ngay để loại trừ biến chứng thần kinh.

6.2 Đau dữ dội, kéo dài hoặc không cải thiện sau vài tuần nghỉ ngơi

Đau cổ liên tục, tăng dần dù đã nghỉ ngơi hoặc điều chỉnh sinh hoạt là dấu hiệu báo động cần được thăm khám để chẩn đoán chính xác và xử trí kịp thời.

6.3 Có dấu hiệu thần kinh thực vật nặng

Hoa mắt, chóng mặt thường xuyên, rối loạn đại tiểu tiện, suy giảm sinh lý là biểu hiện rối loạn hệ thần kinh thực vật do chèn ép kéo dài, cần được xử lý sớm để tránh hậu quả lâu dài.

Lão thường căn dặn bà con: bệnh xương khớp đến âm thầm nhưng nếu ta đủ lắng nghe và đủ kiên trì, ta vẫn có thể sống cùng nó một cách yên lành. Dưỡng sinh, dưỡng tâm, giữ gìn khí huyết thông suốt chính là gốc rễ để thân thể luôn vững vàng, cổ được nhẹ nhàng mà tâm cũng được thảnh thơi.