Thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não: nguyên nhân – triệu chứng – điều trị từ gốc

Bà con thân mến, trong hành trình làm nghề bao năm qua, Lão gặp không ít người bệnh tới khám vì triệu chứng đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, nhưng chữa mãi không thuyên giảm. Khi rà soát kỹ càng, thì hóa ra gốc bệnh lại nằm ở vùng cổ – nơi đốt sống đã bị thoái hóa, gây chèn ép mạch máu dẫn lên não. Chính tình trạng thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não là thủ phạm âm thầm, dễ bị bỏ qua. Trong phần chia sẻ này, Lão sẽ cùng bà con đi sâu phân tích nguyên nhân và triệu chứng, để nhận diện sớm, xử lý kịp thời, giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

1. Nguyên nhân gây thoái hóa đốt sống cổ dẫn đến thiếu máu não

1.1. Sự hình thành gai xương và chèn ép động mạch cổ liên quan đến thiếu máu não

Vùng cổ là nơi đi qua của nhiều mạch máu quan trọng, trong đó có động mạch đốt sống – nền tảng đưa máu lên não sau. Khi các đốt sống cổ bị thoái hóa, sẽ hình thành gai xương, làm hẹp ống sống hoặc chèn ép trực tiếp vào các mạch máu quanh cột sống. Đặc biệt, động mạch đốt sống đi xuyên qua các lỗ ngang của đốt sống cổ, nếu bị chèn ép lâu ngày sẽ dẫn đến giảm lưu lượng máu lên não, gây ra tình trạng thiếu máu não.

Việc chèn ép này có thể xảy ra ngay cả khi chỉ nghiêng đầu, cúi ngửa hoặc nằm sai tư thế, bởi các gai xương sẽ gây cản trở tuần hoàn. Do vậy, bà con bị đau cổ, mỏi gáy kèm hoa mắt chóng mặt cần cẩn trọng, bởi đó có thể là tín hiệu từ hệ mạch bị ảnh hưởng.

1.2. Các yếu tố thúc đẩy thoái hóa: tuổi tác, làm việc sai tư thế, gối cao, lao động nặng

Theo thời gian, tuổi tác tăng cao khiến các cấu trúc sụn khớp dần bị thoái hóa, sụn mòn, đĩa đệm mất nước. Tuy nhiên, không chỉ người già mới mắc, ngày nay tình trạng này gặp nhiều ở người làm việc văn phòng, hay cúi đầu lâu khi sử dụng máy tính, điện thoại. Lối sống tĩnh tại, ít vận động, dùng gối kê đầu quá cao khi ngủ, hoặc mang vác nặng sai tư thế là những nguyên nhân phổ biến thúc đẩy quá trình thoái hóa đốt sống cổ xảy ra sớm và nặng hơn.

Lão thường khuyên bà con nên chú ý đến các thói quen hàng ngày – đừng đợi đến khi đau mới thay đổi, bởi cột sống vốn “chịu đựng âm thầm” trong nhiều năm trước khi biểu hiện rõ rệt thành bệnh.

1.3. Tình trạng thiếu máu não kết hợp các nguyên nhân khác như xơ vữa mạch, tuần hoàn kém

Không phải lúc nào thiếu máu não cũng chỉ do cột sống cổ. Trong nhiều trường hợp, thoái hóa đốt sống cổ chỉ là một phần của bức tranh lớn hơn. Người có bệnh nền như xơ vữa động mạch, huyết áp cao, rối loạn lipid máu… cũng rất dễ bị thiếu máu lên não. Khi kết hợp với tình trạng chèn ép từ đốt sống cổ, nguy cơ thiếu máu càng rõ rệt, triệu chứng càng phức tạp.

Do vậy, cần đánh giá toàn diện để không bỏ sót yếu tố nào. Bà con nên khám định kỳ, đo huyết áp, kiểm tra mỡ máu và lưu ý các dấu hiệu bất thường về trí nhớ, thăng bằng, thị lực để can thiệp sớm, tránh hậu quả nặng nề về sau.

2. Triệu chứng nhận biết thiếu máu não do thoái hóa đốt sống cổ

2.1. Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai khi thay đổi tư thế

Đây là nhóm biểu hiện sớm và phổ biến nhất. Khi bà con cúi đầu, quay cổ, hoặc chuyển tư thế đột ngột – như đứng lên ngồi xuống – có thể thấy hoa mắt, lảo đảo, cảm giác như bị quay cuồng. Một số trường hợp còn nghe thấy tiếng ù trong tai, đau nửa đầu âm ỉ lan ra sau gáy.

Nguyên nhân là do khi thay đổi tư thế, áp lực cơ học lên các mạch máu vùng cổ thay đổi, làm giảm lưu lượng máu lên não trong thoáng chốc. Nếu đốt sống cổ đã bị thoái hóa, độ linh hoạt giảm, sự chèn ép càng nghiêm trọng, dẫn tới cơn thiếu máu nhất thời rõ rệt hơn.

2.2. Cơ cứng, tê mỏi cổ vai gáy lan xuống cánh tay, hạn chế vận động

Ngoài triệu chứng thần kinh, người bệnh còn cảm nhận rõ cảm giác tê rần, co cứng vùng cổ, nhất là buổi sáng sớm. Khi tình trạng kéo dài, cảm giác mỏi có thể lan từ vai xuống cánh tay, bàn tay. Các động tác quay cổ, cúi đầu trở nên khó khăn hơn, có khi phải xoay cả thân người mới nhìn được sang bên.

Đây là biểu hiện cho thấy tổn thương không chỉ ở hệ xương khớp, mà cả dây thần kinh cổ – vốn đi chung với các mạch máu, dễ bị ảnh hưởng kép.

2.3. Mệt mỏi, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, rối loạn nhận thức nếu kéo dài

Thiếu máu não mạn tính không chỉ ảnh hưởng thể chất mà còn tác động đến tâm thần, cảm xúc. Người bệnh hay quên, tư duy chậm, làm việc kém tập trung. Một số bà con còn bị khó ngủ, giấc ngủ chập chờn, hay tỉnh giữa đêm, kèm theo cảm giác hồi hộp, lo âu vô cớ.

Lão cho rằng, đây là giai đoạn cần hết sức quan tâm vì nó cho thấy não bộ đã thiếu dưỡng lâu ngày. Nếu không được cải thiện, sẽ làm giảm chất lượng sống, tăng nguy cơ sa sút trí lực.

3. Nguy cơ biến chứng nếu không xử lý kịp thời

3.1. Thiếu máu lên não kéo dài dẫn đến tai biến, nhồi máu não, đột quỵ

Thiếu máu não nếu chỉ xuất hiện thoáng qua thì có thể tự hồi phục trong thời gian ngắn. Nhưng khi tình trạng này xảy ra lặp đi lặp lại do chèn ép mạch máu vùng cổ, dòng máu lên não liên tục bị cản trở, khiến tế bào thần kinh thiếu dưỡng chất nuôi dưỡng, lâu ngày dễ gây tổn thương thực thể ở mô não.

Nguy cơ cao hơn cả là biến chứng tai biến mạch máu não, còn gọi là đột quỵ. Đây là tình trạng một vùng não bị ngưng cấp máu hoàn toàn, gây hoại tử. Người bệnh có thể mất khả năng nói, liệt nửa người, thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Điều đáng lo là nhiều ca tai biến lại bắt đầu từ chính căn nguyên tưởng chừng chỉ là "đau cổ, mỏi gáy" – do thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não.

3.2. Biến chứng xương khớp: thoát vị đĩa đệm, hội chứng cổ-tim, rối loạn dây thần kinh thực vật

Khi đốt sống cổ bị thoái hóa nặng, không chỉ mạch máu mà cả hệ thần kinh cũng bị ảnh hưởng. Một trong những biến chứng dễ gặp là thoát vị đĩa đệm cổ, tức là phần nhân nhầy của đĩa đệm bị lệch ra khỏi vị trí bình thường, chèn ép rễ thần kinh và mạch máu lân cận. Bà con có thể thấy đau nhói từ cổ lan xuống vai, tê bì cánh tay, giảm lực bóp tay.

Một số trường hợp còn gặp hội chứng cổ-tim, tức là khi các dây thần kinh bị kích thích quá mức, gây ảnh hưởng đến tim mạch như hồi hộp, đau tức ngực, khó thở, cảm giác lo âu vô cớ. Đây là dạng biểu hiện dễ khiến người bệnh hoang mang, tưởng mình mắc bệnh tim, trong khi gốc lại là từ vùng cổ.

Rối loạn thần kinh thực vật cũng là hệ quả của thiếu máu não kéo dài. Người bệnh có thể bị rối loạn điều tiết mồ hôi, da lạnh tay chân, huyết áp thất thường, nhịp tim không đều, rối loạn tiêu hóa không rõ nguyên nhân. Những triệu chứng này thường xảy ra âm thầm, kéo dài, khiến việc chẩn đoán dễ nhầm lẫn, điều trị không hiệu quả nếu không nhìn đúng gốc rễ.

4. Điều trị theo hướng y học cổ truyền kết hợp hiện đại

4.1. Nguyên tắc trị liệu: lưu thông khí huyết, hoạt huyết, giải ứ, bổ huyết, bổ khí theo chứng trạng

Trong y học cổ truyền, não được nuôi dưỡng bởi tinh hoa của tạng thận, can và tâm. Thiếu máu lên não là hệ quả của khí huyết không thông, huyết ứ, tạng suy. Với các trường hợp do thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não, nguyên tắc điều trị cần hướng tới:

• Hoạt huyết: giúp máu lưu thông tốt hơn, tránh ứ trệ vùng cổ gáy
• Thông kinh lạc: giảm chèn ép lên dây thần kinh và mạch máu
• Điều hòa tạng phủ: bồi bổ thận khí, dưỡng huyết can, an thần tâm

Mỗi người có thể trạng khác nhau, cần phân biệt chứng hư – thực, hàn – nhiệt rõ ràng để phối hợp các phép trị cho phù hợp, không nên dùng bài thuốc cố định một cách máy móc.

4.2. Chia theo loại chứng

4.2.1. Nếu cơ bản là huyết ứ: sử dụng hoạt huyết, hành khí, thông mạch

Trường hợp khí trệ huyết ứ thường gặp ở người làm việc căng thẳng, ngồi lâu, cổ cứng mỏi, đau tức, đầu nặng như đội đá. Khi ấy, cần ưu tiên phép hành khí hoạt huyết. Một số vị hay dùng là: đan sâm, xuyên khung, ngưu tất, xích thược... giúp máu huyết vận hành, mạch máu giãn nở, giảm tình trạng tắc nghẽn tại vùng cổ.

4.2.2. Nếu có can huyết hư, thận âm hư: tập trung bổ huyết bổ khí, gia thêm vị bổ thủy, bổ hỏa

Với người trung niên, thể trạng suy nhược, ngủ kém, hoa mắt, hồi hộp, kèm triệu chứng mỏi cổ dai dẳng – đó là biểu hiện của tạng can và thận suy yếu. Khi ấy, Lão thường định hướng điều trị bằng phép dưỡng huyết, bổ khí – như hoàng kỳ, đương quy, thục địa, bạch truật, viễn chí... kết hợp các vị trấn tâm, an thần, giúp phục hồi sức khoẻ tổng thể, điều hòa khí huyết lên não ổn định hơn.

4.3. Hỗ trợ với châm cứu, bấm huyệt, vật lý trị liệu để giãn cơ, thông mạch tại vùng cổ

Đi kèm thuốc uống, châm cứu và bấm huyệt là phương pháp hiệu quả giúp khai thông khí huyết, giãn các cơ cổ bị co cứng, giảm áp lực lên mạch máu và rễ thần kinh. Một số huyệt thường được sử dụng gồm phong trì, thiên trụ, đại chùy, kiên tỉnh... Việc tác động đúng huyệt giúp người bệnh thư giãn, giảm đau, cải thiện tưới máu lên não một cách tự nhiên.

5. Chăm sóc, phòng ngừa tại nhà và xây dựng lối sống phù hợp

5.1. Tập phục hồi chức năng vùng cổ: yoga nhẹ, giãn cơ cổ vai gáy, đi bộ thường xuyên

Sau khi điều trị ổn định tình trạng thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não, việc duy trì vận động hợp lý đóng vai trò rất quan trọng. Tập luyện giúp khí huyết lưu thông, làm mềm các cơ vùng cổ vai gáy, từ đó hạn chế nguy cơ tái phát hoặc diễn tiến nặng hơn.

Một số bài tập đơn giản mà bà con có thể thực hiện tại nhà như:

• Xoay cổ chậm theo chiều kim đồng hồ và ngược lại, mỗi chiều 5 – 10 lần
• Ngửa – cúi đầu nhẹ nhàng, kết hợp hít thở sâu
• Kéo giãn vai gáy bằng cách nâng vai – hạ vai luân phiên
• Đi bộ mỗi ngày 20 – 30 phút trong không khí trong lành, giúp tăng tuần hoàn não

Tuyệt đối tránh tập quá sức, không xoay cổ mạnh hoặc đột ngột vì có thể làm tổn thương thêm vùng đã thoái hóa. Mỗi động tác nên thực hiện chậm rãi, có kiểm soát và nghỉ ngơi hợp lý sau tập luyện.

5.2. Thói quen sinh hoạt: tránh ngồi lâu, thay đổi tư thế, gối mềm thấp, nghỉ ngơi hợp lý

Lối sống có ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe cột sống cổ. Nếu phải ngồi làm việc liên tục, bà con nên đứng dậy đi lại nhẹ nhàng mỗi 30 – 45 phút, kết hợp xoay cổ nhẹ để tránh tình trạng ứ trệ tuần hoàn. Khi ngồi, nên giữ thẳng lưng, màn hình đặt ngang tầm mắt để tránh cúi đầu quá lâu.

Chọn gối ngủ cũng cần lưu ý. Gối nên có độ mềm vừa phải, cao khoảng 8–12 cm, không quá cao hoặc quá thấp, để cổ được nâng đỡ tự nhiên trong khi ngủ. Nằm nghiêng nên giữ cột sống thẳng hàng, tránh vặn cổ lệch quá mức. Ngủ đủ giấc, không thức khuya, giúp thần kinh và tuần hoàn não được phục hồi tự nhiên.

Những điều nhỏ trong sinh hoạt hằng ngày, nếu bà con thực hiện đều đặn và đúng cách, sẽ giúp giảm tải rất nhiều cho vùng cổ và cải thiện đáng kể tình trạng thiếu máu lên não.

5.3. Ăn uống tăng hoạt huyết – dưỡng huyết, bổ sung vi khoáng hỗ trợ xương khớp, tránh stress kéo dài

Chế độ ăn hợp lý không chỉ tốt cho xương khớp mà còn giúp cải thiện chất lượng máu và tăng cường tuần hoàn não. Một số nhóm thực phẩm nên đưa vào bữa ăn hàng ngày gồm:

• Rau xanh đậm như cải bó xôi, cần tây, rau muống: giàu folate và sắt
• Các loại hạt như óc chó, hạnh nhân, hạt chia: cung cấp omega-3 và vitamin E
• Thực phẩm giàu magie, kẽm, đồng: giúp tăng đàn hồi mạch máu và chức năng thần kinh
• Nước lọc, trà thảo mộc ấm giúp thanh lọc và lưu thông khí huyết

Bên cạnh đó, tinh thần cũng là yếu tố quan trọng. Bà con nên tránh căng thẳng, áp lực kéo dài vì stress làm co mạch, rối loạn tuần hoàn và ảnh hưởng đến giấc ngủ. Thiền, nghe nhạc nhẹ, đọc sách, trò chuyện cùng người thân là cách giúp tâm trí an ổn, từ đó hỗ trợ quá trình hồi phục tự nhiên.

Kết luận

Thoái hóa đốt sống cổ gây thiếu máu não là tình trạng không hiếm gặp, nhưng dễ bị lẫn lộn với nhiều bệnh lý khác. Để điều trị hiệu quả, bà con cần nhận diện đúng nguyên nhân, hiểu rõ cơ chế gây bệnh, đồng thời xây dựng một lối sống lành mạnh, duy trì vận động và chế độ dinh dưỡng hợp lý.

Lão vẫn thường nói: “Muốn đầu yên, cổ phải vững. Muốn tâm sáng, khí phải thông.” Bà con hãy xem việc giữ cho vùng cổ khỏe mạnh là giữ cho trí tuệ được minh mẫn, cho cuộc sống thêm an yên. Đừng đợi đau mới lo, đừng để bệnh nặng mới tìm đường chữa. Cái gốc của dưỡng sinh chính là phòng hơn chữa, giữ đều mỗi ngày còn quý hơn trăm lần thuốc thang.