Xẹp đĩa đệm: nguyên nhân, triệu chứng & phương pháp tự nhiên

Bà con thân mến, trong cuộc sống hiện đại với nhiều áp lực về lao động và tư thế sai lệch, không ít người gặp phải tình trạng đau mỏi vùng lưng, thắt lưng hoặc hông. Trong đó, một nguyên nhân phổ biến nhưng ít được nhận biết kịp thời chính là xẹp đĩa đệm. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến vận động mà còn gây suy giảm chất lượng sống. Bằng kinh nghiệm điều trị và tiếp xúc với nhiều trường hợp thực tế, Lão xin chia sẻ bài viết này nhằm giúp bà con hiểu rõ hơn về nguyên nhân và quá trình diễn tiến của bệnh, từ đó lựa chọn hướng chăm sóc phù hợp, an toàn theo phương pháp tự nhiên và cổ truyền.

1. Nguyên nhân và diễn tiến của xẹp đĩa đệm

1.1. Xẹp đĩa đệm là gì

Xẹp đĩa đệm là tình trạng cấu trúc đĩa đệm giữa các đốt sống bị giảm chiều cao do mất nước, mất tính đàn hồi, khiến thân đốt sống xích lại gần nhau. Khi đĩa đệm không còn giữ được vai trò giảm xóc và phân bổ áp lực, sẽ xuất hiện tình trạng đau nhức vùng lưng dưới, lan dọc xuống chi dưới nếu kèm theo chèn ép rễ thần kinh.

Theo các nghiên cứu hiện đại, đây là một phần trong tiến trình thoái hóa tự nhiên của cơ thể, tuy nhiên nhiều yếu tố có thể thúc đẩy quá trình này diễn ra sớm hơn như:

Làm việc nặng trong thời gian dài, đặc biệt là khuân vác sai tư thế
Ngồi hoặc đứng lâu một chỗ, ít vận động
Chấn thương vùng cột sống
Tuổi tác cao, đặc biệt sau 40 tuổi

Ở giai đoạn đầu, xẹp đĩa đệm có thể không biểu hiện rõ ràng. Nhưng nếu không được phát hiện sớm, cấu trúc cột sống có thể biến dạng, gây thoát vị nhân nhầy, gai xương và tổn thương rễ thần kinh.

1.2. Nguyên nhân theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, xẹp đĩa đệm thuộc phạm trù các chứng “yêu thống”, “tọa cốt phong”, “chứng tý”. Nguyên nhân thường được chia thành hai nhóm lớn là nội nhân và ngoại nhân.

Nội nhân: Chủ yếu do can thận hư suy, khí huyết không đủ nuôi dưỡng cân cơ cốt tủy. Khi thận yếu, cốt tủy sẽ suy, xương khớp dễ thoái hóa, gân cơ mất sức nâng đỡ khiến đĩa đệm bị suy yếu, dễ xẹp lún.
Ngoại nhân: Phong, hàn, thấp xâm nhập vào kinh lạc gây bế tắc, khí huyết không lưu thông, từ đó dẫn đến đau nhức, co cứng, khí trệ huyết ứ tại vùng thắt lưng – hông.

Thêm vào đó, lao lực quá độ, sinh hoạt không điều độ, căng thẳng kéo dài cũng khiến tạng phủ bị tổn thương, gián tiếp ảnh hưởng đến chức năng khí huyết, từ đó làm trầm trọng hơn tình trạng xẹp đĩa đệm.

Lão thường nhắc bà con: “Cái gốc nằm ở chỗ khí huyết có thông thì đau mới lui. Trị xẹp đĩa đệm cần trị từ gốc là điều hòa ngũ tạng, hoạt huyết, bổ can thận thì mới mong đường lâu dài.”

Xẹp đĩa đệm: nguyên nhân, triệu chứng & phương pháp tự nhiên

2. Triệu chứng lâm sàng nhận biết

2.1. Biểu hiện cơ bản

Xẹp đĩa đệm thường diễn tiến âm thầm trong thời gian đầu, khiến nhiều bà con không nhận biết được sớm. Khi tình trạng đã tiến triển, các dấu hiệu bắt đầu rõ ràng hơn, gây ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt thường ngày.

Triệu chứng phổ biến nhất là đau vùng thắt lưng hoặc cổ, cảm giác đau âm ỉ, đôi khi lan xuống hông, mông hoặc chân nếu vùng xẹp đĩa đệm chèn vào dây thần kinh. Đau có thể tăng khi vận động mạnh, cúi người, nâng vật nặng, ho hoặc hắt hơi. Một số trường hợp đau nhiều về đêm khiến giấc ngủ chập chờn, người mệt mỏi kéo dài.

Bên cạnh đó, người bệnh có thể cảm thấy cứng khớp vào buổi sáng, vận động khó khăn, hạn chế cúi – nghiêng – xoay người. Khi xẹp đĩa đệm xảy ra ở đốt sống cổ, triệu chứng còn bao gồm tê tay, mỏi vai gáy, chóng mặt nhẹ. Nếu tổn thương ở vùng thắt lưng, người bệnh có thể tê từ mông lan xuống chân.

Đau âm ỉ kéo dài hoặc đau nhói từng cơn
Căng cứng cột sống, khó đứng lâu hoặc ngồi lâu
Giảm độ linh hoạt, cảm giác yếu ở tay hoặc chân
Khó cúi gập người, quay đầu hoặc xoay hông

Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, xẹp đĩa đệm có thể gây tổn thương thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát tiểu tiện và đại tiện. Đây là dấu hiệu cảnh báo mức độ nghiêm trọng cần được khám chuyên khoa sớm.

Lão có lời khuyên: “Khi thấy đau lưng kèm theo tê mỏi lan xuống chân, chớ nên coi thường. Đó có thể là tiếng nói âm thầm của cột sống cần được chăm sóc.”

2.2. Phân loại theo tiến triển

Việc nhận biết các giai đoạn của xẹp đĩa đệm sẽ giúp bà con theo dõi tiến triển bệnh và lựa chọn hướng chăm sóc phù hợp theo từng mức độ tổn thương. Theo chuyên môn, tình trạng xẹp đĩa đệm thường chia thành ba giai đoạn:

Giai đoạn 1 – Mất nước và giảm đàn hồi:
Đây là giai đoạn sớm, đĩa đệm bắt đầu mất đi tính đàn hồi tự nhiên do thiếu dưỡng chất và nước. Đĩa có thể co lại nhẹ, chưa ảnh hưởng nhiều đến khoảng cách giữa các đốt sống. Bà con thường chưa cảm thấy đau rõ rệt, nhưng đôi khi sẽ thấy mỏi lưng khi đứng lâu hoặc mang vác nặng.
Giai đoạn 2 – Xẹp nhẹ đến vừa:
Lúc này, đĩa đệm bắt đầu co rút rõ ràng, khe gian đốt sống thu hẹp. Các mô xung quanh có thể bị chèn ép nhẹ gây đau, tê hoặc căng tức vùng lưng. Nhiều trường hợp xuất hiện cơn đau lan xuống chi nếu nhân nhầy chèn vào rễ thần kinh. Đây là thời điểm nếu được can thiệp đúng cách, khả năng hồi phục còn tương đối khả quan.
Giai đoạn 3 – Xẹp nặng và biến chứng:
Ở giai đoạn này, đĩa đệm gần như mất hoàn toàn chiều cao, có thể gây dính liền hai đốt sống, hình thành gai xương hoặc thoát vị nhân nhầy. Người bệnh thường đau dữ dội, kèm theo hạn chế vận động nặng nề, tê lan rộng và thậm chí yếu cơ. Nếu tổn thương dây thần kinh trung ương, có thể gây rối loạn vận động hoặc tiểu tiện không tự chủ.

Xẹp đĩa đệm, dù ở giai đoạn nào, cũng cần được theo dõi sát và chăm sóc kịp thời. Việc phát hiện sớm và áp dụng các phương pháp trị liệu tự nhiên có thể giúp hạn chế tiến triển xấu và bảo tồn chức năng vận động.

Lão thường căn dặn: “Xương sống là trụ cột sinh mệnh, phải nghe được tiếng kêu âm thầm của nó từ khi còn nhẹ thì mới mong giữ được đường dài.”

3. Các phương pháp điều trị tự nhiên theo Y học cổ truyền

3.1. Xoa bóp – bấm huyệt

Xoa bóp, bấm huyệt là phương pháp truyền thống đã được lưu truyền trong dân gian và ứng dụng trong y học cổ truyền từ lâu đời. Đây là cách hỗ trợ lưu thông khí huyết, giảm ứ trệ, giảm đau và giúp thư giãn gân cơ vùng cột sống bị ảnh hưởng.

Việc tác động vào các huyệt vị như Thận du, Đại trường du, Cách du, A thị huyệt… không chỉ giúp khai thông kinh lạc mà còn hỗ trợ phục hồi sự cân bằng trong vận động. Khi bấm đúng huyệt và thao tác đúng kỹ thuật, người bệnh sẽ cảm thấy cơ thể nhẹ nhàng, vùng lưng giảm đau rõ rệt.

Lão nhắc bà con: “Chớ nên tùy tiện để ai đó day bấm huyệt. Phải là người có học, có chứng nhận hẳn hoi, vì bấm sai huyệt có thể phản tác dụng.”

3.2. Châm cứu và các kỹ thuật hỗ trợ

Châm cứu giúp dẫn khí, điều hòa âm dương, phục hồi chức năng hoạt động của tạng phủ và kinh lạc. Trong điều trị xẹp đĩa đệm, châm cứu giúp giảm đau, thư giãn cơ vùng cột sống, hỗ trợ tái lập tuần hoàn ở vùng tổn thương.

Một số kỹ thuật như cấy chỉ, điện châm, laser châm cũng có thể được kết hợp nhằm tăng cường hiệu quả trị liệu. Những thủ pháp này có tác dụng kích thích cơ thể sản sinh các chất nội sinh giúp giảm đau, giảm viêm tự nhiên.

Thông thường, một liệu trình kéo dài từ 2 đến 4 tuần, tuỳ vào mức độ tổn thương và đáp ứng của từng người bệnh.

“Lấy kim dẫn khí, giúp gân cơ thư thái, huyết mạch được khai thông” – đó là nguyên lý cốt lõi mà Lão luôn nhắc khi nói đến châm cứu.

3.3. Bài thuốc Nam – phương pháp từ thảo dược

Y học cổ truyền sử dụng các bài thuốc Nam nhằm bồi bổ can thận, hoạt huyết, trừ phong thấp – những nguyên nhân cốt lõi của xẹp đĩa đệm. Mỗi thể bệnh sẽ phù hợp với nhóm dược liệu khác nhau, không nên dùng chung cho mọi người.

Thể hàn thấp: thường dùng ý dĩ, ngưu tất, xương truật, quế chi… giúp khu phong, tán hàn, thông kinh lạc.
Thể thận dương hư: dùng hoài sơn, tục đoạn, đỗ trọng, kỷ tử, thục địa… có tác dụng bổ thận, mạnh gân cốt.

Bên cạnh đó, bà con có thể áp dụng thêm các phương pháp dân gian như chườm ngải cứu sao muối, dùng lá lốt nấu nước xông vùng lưng… Các cách này hỗ trợ giảm đau tạm thời và tăng cường lưu thông khí huyết.

Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc nam cần được chỉ định và kê toa bởi thầy thuốc có chuyên môn, tránh tự ý kết hợp hoặc sử dụng dược liệu không rõ nguồn gốc.

Lão luôn dặn kỹ: “Thuốc tuy là cỏ cây, nhưng phải đúng người, đúng bệnh, đúng thời mới có ích. Dùng sai khác gì dao hai lưỡi.”

4. Lợi ích và rủi ro khi áp dụng phương pháp tự nhiên

4.1. Lợi ích

Ưu điểm nổi bật của các phương pháp cổ truyền là tính lành tính, ít gây tác dụng phụ, đặc biệt phù hợp với người cao tuổi hoặc có bệnh nền không thể dùng thuốc Tây kéo dài. Điều trị không chỉ nhắm vào triệu chứng mà hướng đến điều hòa tổng thể – phục hồi ngũ tạng, cải thiện sức đề kháng tự nhiên.

Chi phí điều trị thường không quá cao, dễ tiếp cận, và có thể kết hợp linh hoạt nhiều phương pháp trong một phác đồ tổng thể.

4.2. Rủi ro cần lưu ý

Dù là phương pháp tự nhiên, nếu không thực hiện đúng cách, người bệnh vẫn có thể gặp phải một số rủi ro như:

Bấm huyệt sai kỹ thuật gây bầm tím, đau ngược hoặc thậm chí tổn thương cơ sâu.
Châm cứu không đảm bảo vô khuẩn dễ dẫn đến nhiễm trùng tại chỗ châm.
Thuốc nam không rõ nguồn gốc có thể chứa chất độc, corticoid làm hại gan thận.

“Trị bệnh cần hiểu gốc, chữa cần biết ngọn, đừng chạy theo điều nhanh mà quên điều đúng” – đó là điều Lão luôn tâm niệm khi dặn bệnh nhân.

5. Phòng ngừa và phục hồi lâu dài

5.1. Các bài tập hỗ trợ

Việc luyện tập điều độ, đúng cách có vai trò then chốt trong quá trình phục hồi và ngăn ngừa xẹp đĩa đệm tái phát. Bà con nên tập các động tác kéo giãn cột sống nhẹ nhàng, yoga cơ bản, hoặc bài tập cơ lưng – cơ bụng do thầy thuốc hướng dẫn.

Tập đều mỗi ngày 15–30 phút, tránh tập quá sức. Khi tập nếu thấy đau tăng, cần dừng lại và báo cho người theo dõi điều trị để điều chỉnh.