Phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối: lời khuyên chuyên môn và liệu trình hiệu quả

Bà con thân mến, khi tuổi tác lớn dần, hay khi vận động nặng, ngồi xổm nhiều, thì cái khớp gối thường hay “lên tiếng” – đau, sưng, cứng, khiến đi lại khó nhọc. Thoái hóa khớp gối là một căn bệnh phổ biến, nhưng nếu hiểu rõ và có hướng điều trị đúng đắn, thì bà con hoàn toàn có thể giữ được sự dẻo dai, tránh biến chứng. Trong bài viết này, lão chia sẻ chi tiết về phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối theo hướng kết hợp Đông y và chăm sóc toàn diện, giúp bà con có cái nhìn thấu đáo và ứng dụng được vào thực tiễn chăm sóc sức khỏe của mình.

1. Chẩn đoán & phân loại bệnh

1.1. Căn nguyên và cơ chế bệnh sinh

Theo y học hiện đại, thoái hóa khớp gối hình thành do sự mất cân bằng giữa quá trình tổng hợp và hủy hoại ở sụn khớp và xương dưới sụn. Khi sụn bị mòn dần, các đầu xương tiếp xúc trực tiếp, tạo ra gai xương, gây đau, hạn chế vận động, thậm chí biến dạng khớp.

Trong khi đó, y học cổ truyền gọi chứng bệnh này là “Hạc tất phong” – tức đầu gối co rút như chân hạc, gầy gò và yếu ớt. Nguyên nhân chủ yếu gồm:

• Phong – hàn – thấp xâm nhập, làm khí huyết tắc trở, gây đau nhức, sưng cứng khớp.
• Can thận hư – gốc sinh tủy, nuôi xương bị suy yếu, khiến khớp không được nuôi dưỡng tốt.
• Khí trệ, huyết ứ – do chấn thương, vận động sai tư thế, làm máu huyết ứ trệ, sinh ra đau dai dẳng.

Lão thường nhắc bà con: bệnh ở khớp nhưng gốc ở tạng. Khớp gối đau có khi khởi từ sự suy yếu của thận khí hay khí huyết hư tổn lâu ngày.

1.2. Phân loại thể bệnh theo y học cổ truyền

Tùy theo triệu chứng lâm sàng và thể trạng từng người, thoái hóa khớp gối trong YHCT được chia thành nhiều thể bệnh, mỗi thể sẽ có hướng điều trị riêng biệt:

• Thể nhiệt tý (giai đoạn cấp): Khớp sưng nóng đỏ đau rõ rệt, đau tăng khi chạm vào, kèm sốt nhẹ, rêu lưỡi vàng. Phép trị: thanh nhiệt khu phong, hóa thấp, hoạt huyết.
• Thể phong – hàn – thấp tý (mạn tính): Đau âm ỉ, mỏi nặng, tê tê đầu gối, vận động kém, đau tăng khi thời tiết lạnh ẩm. Phép trị: ôn kinh hoạt lạc, khu phong trừ thấp, bổ can thận.

Mỗi thể bệnh có biểu hiện khác nhau, nên cần được khám bắt mạch, hỏi bệnh kỹ càng trước khi xác định phác đồ điều trị cụ thể. Lão khuyên bà con không nên tự ý dùng bài thuốc khi chưa rõ thể bệnh của mình, kẻo “đúng thuốc sai bệnh”, lại thêm khó chữa.

2. Nguyên tắc điều trị toàn diện

2.1. Mục tiêu – Phòng và trị

Điều trị thoái hóa khớp gối không chỉ đơn thuần là làm giảm đau tức thời. Mục tiêu sâu xa hơn là phải:

1. Giảm đau – chống viêm tại chỗ, làm dịu các triệu chứng ảnh hưởng đến vận động.
2. Bồi bổ chính khí – giúp khí huyết lưu thông, nuôi dưỡng khớp.
3. Ngăn tái phát – điều chỉnh lối sống, vận động hợp lý để bảo vệ khớp lâu dài.

Lão hay nhấn mạnh rằng, chữa khớp phải chữa từ gốc, tức là chỉnh khí huyết, mạnh can thận, thông kinh lạc thì khớp mới dẻo dai trở lại.

2.2. Yếu tố cần kết hợp

Phác đồ điều trị không thể hiệu quả nếu thiếu các yếu tố hỗ trợ cần thiết:

• Chế độ ăn uống: Bà con nên ăn thực phẩm giàu canxi, đạm thực vật, hạn chế thịt đỏ, chất béo bão hòa. Tránh đồ ăn lạnh, sống, gây ẩm thấp sinh đau.
• Kiểm soát cân nặng: Trọng lượng lớn tạo áp lực lên khớp gối, làm khớp dễ tổn thương hơn.
• Vận động phù hợp: Các môn như bơi lội, đạp xe không tải giúp duy trì độ linh hoạt mà không gây áp lực lên khớp gối.
• Tránh ngồi xổm, leo cầu thang nhiều: Đây là tư thế gây hại trực tiếp cho khớp gối, đặc biệt ở người trung niên – cao tuổi.

Việc bà con tuân thủ các nguyên tắc này đều đặn sẽ giúp cho phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối phát huy tối đa hiệu quả.

3. Xây dựng phác đồ thuốc theo thể bệnh

3.1. Thể nhiệt tý (cấp tính)

Thể nhiệt tý là giai đoạn bệnh còn mới khởi, khớp gối thường sưng nóng, đỏ đau rõ rệt, người bệnh có thể thấy sốt nhẹ, lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch huyền sác. Trong trường hợp này, điều trị cần tập trung vào thanh nhiệt, khu phong, hóa thấp, hoạt huyết để giải trừ tà khí, làm dịu phản ứng viêm ở khớp.

Phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối trong thể này có thể ứng dụng các bài thuốc cổ phương như:

• Bạch hổ quế chi thang gia giảm: phối hợp vị hàn lương để thanh nhiệt mạnh, cùng một chút tân ôn để không làm tổn hại chính khí.
• Quế chi – thược dược – tri mẫu thang: gia thêm các vị hoạt huyết như Xuyên khung, Đan sâm nếu có huyết ứ kèm theo.

Bà con nên nhớ, trong giai đoạn này không nên dùng các vị quá bổ, vì dễ “giữ nhiệt” lại trong cơ thể. Hãy ưu tiên pháp thanh tả, để bệnh không chuyển sang mạn tính.

3.2. Thể mạn tính – sau khi nhiệt giảm

Khi triệu chứng cấp tính đã lắng xuống, hoặc với người bệnh đã kéo dài nhiều năm, thể bệnh chuyển sang mạn tính. Triệu chứng điển hình là đau âm ỉ, cứng khớp buổi sáng, vận động khó khăn, khớp khô, kêu lạo xạo khi di chuyển.

Lúc này, điều trị cần ôn bổ kết hợp hoạt huyết, trừ tà và bổ chính song song. Một số bài thuốc thường dùng:

• Độc hoạt tang ký sinh thang: là bài thuốc kinh điển điều trị bệnh khớp mạn, đặc biệt trong thoái hóa khớp gối. Bài thuốc giúp khu phong trừ thấp, bổ can thận, ích khí huyết.
• Tam tý thang gia vị: nếu khớp tê cứng, lạnh sâu, khí huyết lưu thông kém, thì phối thêm các vị như Phụ tử chế, Can khương, Nhục quế giúp ôn kinh thông lạc.

Việc gia giảm bài thuốc cần dựa trên thể trạng cụ thể: nếu người bệnh kèm can khí uất kết, có thể gia Hương phụ, Trần bì; nếu có huyết ứ, nên thêm Đan sâm, Hồng hoa để hành huyết tiêu ứ.

Phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối ở giai đoạn mạn cần kiên trì, vì đây là lúc khớp đã tổn thương sâu. Cần nuôi dưỡng gân xương từ gốc, tránh vận động quá sức, đồng thời giữ ấm vùng gối khi trời lạnh, ẩm.

3.3. Thể phong – hàn – thấp tý (giai đoạn sớm)

Giai đoạn sớm nhưng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, phần lớn rơi vào thể phong – hàn – thấp tý. Biểu hiện thường gặp là đau di chuyển, lúc khớp này, lúc khớp kia; đau tăng khi thời tiết thay đổi, tay chân lạnh, rêu lưỡi trắng hoặc dính, mạch trầm khẩn.

Tùy biểu hiện lâm sàng, thể này chia tiếp thành ba thể nhỏ:

• Phong tý: đau di chuyển, không cố định, sợ gió, có thể kèm phát sốt, rêu mỏng. Phép trị là khu phong, tán hàn, trừ thấp, hành khí hoạt huyết. Bài thuốc: Phòng phong thang gia giảm.
• Hàn tý: đau tăng khi lạnh, đau sâu trong xương khớp, sợ lạnh rõ, vùng gối lạnh, co cứng buổi sáng. Dùng pháp ôn kinh tán hàn, thông lạc. Bài thuốc: Ô đầu thang hoặc Khương hoạt thắng thấp thang gia giảm.
• Thấp tý: đau nhức, mỏi nặng, đầu gối nặng trịch, khó duỗi gấp, thường đi kèm phù nhẹ, rêu lưỡi dày, dính. Phép trị là trừ thấp, kiện tỳ, thông lạc. Dùng Ý dĩ nhân thang hoặc Tam nhân thang tùy cơ địa.

Lão luôn lưu ý: thể phong – hàn – thấp tý thường kéo dài, khó chữa nếu không biết cách chăm sóc và tránh các yếu tố gây tái phát. Ngoài thuốc, bà con cần mặc đủ ấm, tránh ẩm thấp, giữ chân khô ráo, không ngồi quạt thổi thẳng vào đầu gối.

Một điểm đáng lưu ý trong điều trị là phải theo dõi mạch, lưỡi và các biểu hiện toàn thân. Mỗi người bệnh là một “tạng”, phác đồ điều trị chỉ hiệu quả khi phù hợp với tạng người và căn nguyên bệnh lý riêng biệt.

4. Các liệu pháp không dùng thuốc kết hợp

4.1. Châm cứu – cứu ngải – nhĩ châm

Châm cứu từ lâu đã là một phương pháp trị liệu quan trọng trong Y học cổ truyền. Với bệnh lý thoái hóa khớp gối, châm cứu giúp khai thông kinh lạc, thúc đẩy tuần hoàn khí huyết, giảm đau hiệu quả. Một số huyệt thường dùng gồm Huyết hải, Túc tam lý, Độc tỵ, Dương lăng tuyền, Hạc tất…

Trường hợp đau do hàn thấp, cứu ngải có thể được phối hợp để tăng cường tác dụng ôn dương, tán hàn. Nhĩ châm – tức châm vào các huyệt phản xạ trên vành tai – cũng được ứng dụng để hỗ trợ giảm đau, an thần, điều hòa toàn thân.

Lão thường nhắc bà con: châm cứu không chỉ giúp giảm đau mà còn điều hòa tổng thể cơ thể, hỗ trợ rất tốt trong phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối nếu được thực hiện đúng kỹ thuật, đúng thời điểm.

4.2. Xoa bóp – bấm huyệt – cấy chỉ – thủy châm

Xoa bóp bấm huyệt giúp giãn cơ, tăng cường lưu thông máu vùng khớp bị tổn thương, cải thiện biên độ vận động. Đây là liệu pháp đơn giản nhưng nếu làm đúng cách sẽ hỗ trợ đắc lực cho điều trị.

Cấy chỉ là phương pháp hiện đại hóa của châm cứu, dùng chỉ tự tiêu đưa vào huyệt vị để kích thích lâu dài. Phương pháp này phù hợp với người không có thời gian châm cứu thường xuyên.

Thủy châm – tiêm thuốc vào huyệt – cũng được ứng dụng kết hợp trong một số trường hợp nhất định, nhằm nâng cao tác dụng điều trị khu trú.

4.3. Khí công dưỡng sinh & vận động hợp lý

Khí công và các bài tập dưỡng sinh truyền thống như Thái cực quyền, Ngũ cầm hí, Dịch cân kinh có tác dụng nuôi dưỡng khí huyết, điều hòa tạng phủ, làm mềm khớp gối. Khi được luyện tập đều đặn, bài bản, các phương pháp này giúp duy trì chức năng vận động và phòng tái phát.

Bà con cũng nên chọn hình thức vận động phù hợp như đi bộ nhẹ nhàng, đạp xe không trọng lực, bơi lội, tập kéo giãn nhẹ… tránh các động tác gập gối sâu, leo cầu thang nhiều hoặc ngồi xổm.

Lão khuyên bà con nên kết hợp vận động nhẹ nhàng hàng ngày, không chỉ để trị bệnh mà còn để nuôi dưỡng khí huyết, giữ vững tinh thần và tạo nề nếp sinh hoạt lành mạnh.

5. Theo dõi – duy trì – phòng tái phát

Sau khi đã ổn định triệu chứng, việc duy trì và theo dõi là yếu tố then chốt để tránh bệnh tái phát và tiến triển nặng thêm. Một số điều bà con cần lưu ý:

• Thăm khám định kỳ: để bác sĩ đánh giá lại tiến triển của khớp gối, điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp. Không nên tự ngưng thuốc hoặc thay đổi phương pháp điều trị khi chưa có tư vấn chuyên môn.
• Tuân thủ liệu trình: thuốc Nam, thuốc Bắc đều cần thời gian để tác động sâu vào tạng phủ. Bà con cần kiên trì uống thuốc đều đặn, đúng giờ, không bỏ giữa chừng khi triệu chứng thuyên giảm.
• Giữ ấm khớp – tránh lạnh ẩm: vào mùa đông hoặc ngày mưa, bà con nên mặc ấm, đặc biệt là vùng gối và bàn chân, tránh để lạnh thấm sâu làm bệnh bùng phát.
• Chế độ sinh hoạt điều độ: ngủ đủ giấc, ăn uống thanh đạm, hạn chế rượu bia, chất kích thích. Kiểm soát cân nặng cũng là yếu tố rất quan trọng.

Lão vẫn thường căn dặn học trò và bà con: trị bệnh không chỉ là uống thuốc mà là cả một hành trình điều chỉnh thân – tâm – khí. Khớp gối muốn khỏe, thì tâm phải vững, huyết phải thông, khí phải đủ.

Cuối cùng, mỗi người là một cơ địa riêng, phác đồ điều trị thoái hóa khớp gối cần được xây dựng trên nền tảng biện chứng luận trị. Lão mong bà con luôn giữ sự kiên trì, biết lắng nghe cơ thể và tìm đến sự hỗ trợ đúng lúc từ những người có chuyên môn, để hành trình điều trị trở nên nhẹ nhàng và đúng hướng.