Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh – Cách chăm sóc và phục hồi

Bà con thân mến, trong hành trình chữa bệnh cứu người, lão từng gặp nhiều ca bệnh mà chỉ một cơn đau cũng đủ khiến người ta gục ngã. Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là một trong số đó. Đau lan từ lưng xuống chân, từ cổ xuống tay, kèm theo tê bì, yếu cơ – tất cả khiến người bệnh mệt mỏi cả thể xác lẫn tinh thần. Trong bài viết này, lão muốn cùng bà con nhìn nhận lại căn bệnh này dưới lăng kính y học cổ truyền, từ nguyên nhân, triệu chứng đến hướng điều dưỡng và hỗ trợ phục hồi bằng các phương pháp dân tộc, bài bản, dễ thực hành. Mong rằng, mỗi người đọc đều có thêm một cách để tự chăm sóc sức khỏe mình một cách an lành.

1. Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là gì?

1.1. Cơ chế chèn ép và triệu chứng điển hình

Thoát vị đĩa đệm là hiện tượng nhân nhầy trong đĩa đệm bị lệch ra khỏi vị trí ban đầu, chèn ép lên các rễ thần kinh xung quanh. Khi nhân đĩa đệm thoát ra, lớp bao xơ bị rách hoặc lồi, nó tác động trực tiếp lên hệ thống dây thần kinh cột sống, gây ra cảm giác đau nhức, tê bì, thậm chí yếu cơ ở vùng chi tương ứng.

Tùy vào vị trí tổn thương, triệu chứng có thể khác nhau:

• Nếu ở cột sống thắt lưng: đau lan từ thắt lưng xuống mông, đùi, bắp chân, có khi tới tận bàn chân.
• Nếu ở cổ: đau từ vùng cổ lan ra vai, cánh tay, cổ tay, kèm theo cảm giác tê buốt các ngón tay.

Trong y học cổ truyền, tình trạng này được hiểu là sự bế tắc khí huyết trong kinh lạc do “phong”, “hàn”, “thấp” xâm nhập, làm mất sự lưu thông, gây đau và suy giảm chức năng vận động. Điều này phù hợp với quan điểm “thống tắc bất thông – bất thông tắc thống”, tức là khí huyết không thông thì sinh ra đau.

1.2. Nguyên nhân theo lối sống và cơ địa

Lão thường nói với bà con rằng, bệnh tật không tự nhiên sinh ra, mà từ chính lối sống và thể trạng lâu ngày tạo thành. Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh cũng không ngoại lệ. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Lao động nặng nhọc, mang vác sai tư thế khiến áp lực đĩa đệm gia tăng bất thường.
• Ngồi lâu, ít vận động, hoặc ngồi sai tư thế kéo dài làm đĩa đệm bị chèn ép mãn tính.
• Thoái hóa tự nhiên do tuổi tác – thường gặp ở người trên 40 tuổi.
• Thừa cân, béo phì gây tăng tải lên cột sống.

Từ góc nhìn của y học cổ truyền, đây còn là hậu quả của thận hư, can huyết bất túc, phong hàn thấp tà thừa cơ xâm nhập. Những người có cơ địa yếu, chính khí suy kém, hoặc khí huyết không điều hòa sẽ dễ bị bệnh tật xâm nhập hơn.

Lão cũng khuyên bà con lưu ý đến trạng thái tâm lý. Căng thẳng, lo âu kéo dài có thể ảnh hưởng đến khí huyết, làm giảm chức năng tạng phủ, từ đó gián tiếp khiến bệnh lý xương khớp thêm nặng.

2. Phân loại bệnh theo thể y học cổ truyền

2.1. Thể phong hàn phạm kinh lạc / khí trệ huyết ứ

Thể này thường xuất hiện trong giai đoạn cấp tính. Người bệnh thấy đau nhức dữ dội, kèm theo cảm giác co cứng vùng lưng, gáy, hoặc chân tay. Đau tăng khi trời lạnh, ẩm, hoặc vận động mạnh. Có người còn bị hạn chế cử động, phải cúi nghiêng người mới đỡ đau.

Y học cổ truyền lý giải rằng phong hàn là yếu tố bên ngoài, khi xâm nhập vào cơ thể sẽ làm tắc nghẽn kinh lạc, gây đau, co cứng và làm khí huyết không thông. Trong giai đoạn này, cần xua phong tán hàn, hành khí hoạt huyết để thông kinh lạc.

2.2. Thể phong hàn thấp tà trên nền can thận âm hư

Thường gặp ở người bệnh mạn tính, đau âm ỉ kéo dài, thỉnh thoảng có cơn đau tăng khi thay đổi thời tiết. Người bệnh cảm thấy tê bì, nặng nề tay chân, khó vận động linh hoạt. Ban đêm thường đau nhiều, cơ thể mệt mỏi, lưng gối mỏi yếu, dễ ra mồ hôi trộm.

Theo y học cổ truyền, khi can thận âm hư, gân xương không được nuôi dưỡng đầy đủ, phong hàn thấp tà dễ xâm nhập, khiến bệnh tái đi tái lại. Trong trường hợp này, việc điều trị không chỉ dừng ở khu phong, trừ thấp, mà cần phải bổ can thận, dưỡng huyết, làm mạnh gân xương.

Lão khuyên bà con khi thấy đau kéo dài, không nên chủ quan mà cần được thăm khám để phân thể rõ ràng. Việc xác định đúng thể bệnh là yếu tố quyết định trong việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

3. Nguyên tắc điều trị theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, điều trị thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh không chỉ đơn thuần là làm giảm triệu chứng mà còn là quá trình điều hòa toàn diện cơ thể. Bởi lẽ, cột sống là trụ đỡ chính của thân thể, liên kết mật thiết với các tạng phủ, đặc biệt là can – thận – tỳ. Khi các tạng này suy yếu, khí huyết không đều, kinh lạc không thông thì dễ phát sinh bệnh. Do vậy, nguyên tắc điều trị phải toàn diện, kết hợp giải quyết nguyên nhân và triệu chứng.

Phép trị trong y học cổ truyền bao gồm các bước:

1. Khu phong, tán hàn, trừ thấp: giúp giải trừ các yếu tố ngoại tà xâm nhập, thông kinh lạc, giảm co cứng, hỗ trợ giảm đau.
2. Hoạt huyết hóa ứ: thúc đẩy lưu thông khí huyết, giải phóng sự ứ trệ ở vùng đĩa đệm chèn ép.
3. Bổ can thận, mạnh gân cốt: giúp tăng cường chính khí, nuôi dưỡng xương khớp và phục hồi thể trạng lâu dài.

Việc phối hợp nhiều phương pháp điều trị là điều thiết yếu. Theo lão, khi kết hợp thuốc uống, thuốc đắp, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt và luyện tập phục hồi chức năng một cách hợp lý, bệnh nhân sẽ có cơ hội cải thiện đáng kể chất lượng sống. Điều quan trọng là phải kiên trì, không nóng vội và tuân theo chỉ định của thầy thuốc.

4. Các liệu pháp chính và chia sẻ chuyên môn của Lão

4.1. Thuốc Nam uống và đắp

Trong dân gian và y học cổ truyền, nhiều bài thuốc từ thảo dược đã được sử dụng để hỗ trợ người bị thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh. Các vị thuốc có tác dụng hoạt huyết, giảm viêm, khu phong trừ thấp thường được lựa chọn như độc hoạt, tang ký sinh, ngưu tất, đỗ trọng, cẩu tích, ngải cứu, lá lốt, dây đau xương.

Lão nhắc bà con cần sắc thuốc đúng cách, uống đều đặn theo hướng dẫn. Ngoài ra, có thể dùng một số bài thuốc đắp ngoài như:

• Ngải cứu rang muối chườm nóng vùng đau.
• Lá lốt giã nát với rượu, đắp trực tiếp vào vùng thắt lưng hoặc vai gáy.
• Cây xương rồng tai thỏ nướng nóng đắp ngoài để làm giãn cơ, giảm đau.

Tuy nhiên, thuốc uống hay đắp đều cần có sự chỉ định rõ ràng, không nên tự ý sử dụng kéo dài, nhất là với người có cơ địa dị ứng hoặc có bệnh nền.

4.2. Châm cứu và cấy chỉ (nếu cần)

Châm cứu là phương pháp quan trọng trong y học cổ truyền giúp tác động vào các huyệt vị để điều hòa khí huyết, giải phóng sự chèn ép lên dây thần kinh, làm dịu cảm giác đau. Lựa chọn huyệt thường bao gồm Thận du, Đại trường du, Uỷ trung, Dương lăng tuyền, Thừa sơn, Can du… tùy theo vùng bị thoát vị.

Với những trường hợp mạn tính, lão cũng lưu ý có thể sử dụng phương pháp cấy chỉ catgut vào huyệt. Đây là kỹ thuật hỗ trợ tác động lâu dài vào huyệt đạo, thích hợp với người không có điều kiện châm cứu thường xuyên.

Bà con cần lưu ý rằng cả châm cứu và cấy chỉ đều cần thực hiện bởi thầy thuốc có chuyên môn, không nên tự ý áp dụng tại nhà vì dễ gây phản tác dụng hoặc biến chứng không mong muốn.

4.3. Xoa bóp – bấm huyệt

Xoa bóp, bấm huyệt là liệu pháp sử dụng tay tác động vào các huyệt vị nhằm làm giãn cơ, thúc đẩy tuần hoàn máu, giảm áp lực vùng bị chèn ép. Khi thực hiện đúng cách, người bệnh sẽ thấy nhẹ nhõm, dễ chịu hơn, tê bì giảm rõ rệt.

Lão thường khuyên bà con nên thực hiện tại các điểm huyệt như:

• Thận du, cách cột sống khoảng 1.5 tấc ở vùng thắt lưng.
• Thừa sơn, nằm ở bắp chân – hỗ trợ giảm đau thần kinh tọa.
• Dương lăng tuyền – vùng gối ngoài, rất tốt cho gân cơ.

Tuy nhiên, bấm huyệt phải đúng kỹ thuật, phù hợp với thể trạng từng người. Những người già yếu, bệnh lý nền phức tạp, đang đau cấp tính cần đặc biệt cẩn trọng và nên có sự hướng dẫn từ người có chuyên môn.

4.4. Vật lý trị liệu & kéo giãn cột sống

Song song với các biện pháp kể trên, vật lý trị liệu giúp hỗ trợ phục hồi chức năng vận động, giảm đau cơ học và cải thiện chất lượng sống. Một số kỹ thuật thường dùng là kéo giãn cột sống thắt lưng – cổ, điện xung giảm đau, siêu âm trị liệu hoặc đèn hồng ngoại chiếu vùng đau.

Kéo giãn cột sống đặc biệt hữu ích trong các trường hợp thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh chưa có biến chứng. Nó giúp tăng khoảng cách giữa các đốt sống, làm giảm áp lực lên đĩa đệm và rễ thần kinh.

Bà con cần lưu ý, vật lý trị liệu phải được cá nhân hóa cho từng trường hợp. Thực hiện sai kỹ thuật hoặc kéo giãn quá mức có thể gây tổn thương thêm cho vùng cột sống.

5. Hướng dẫn chăm sóc và phòng ngừa sau điều trị

5.1. Nghỉ ngơi hợp lý và vận động nhẹ

Sau điều trị, một trong những yếu tố quyết định đến tiến triển lâu dài của thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là chế độ nghỉ ngơi và vận động. Lão thường dặn bà con, nghỉ là để hồi phục, không phải nằm bất động hoàn toàn. Ngược lại, nếu nằm nhiều mà không cử động đúng cách sẽ làm cơ yếu đi, khớp bị cứng, máu huyết không lưu thông, bệnh càng nặng thêm.

Bà con nên nằm trên giường cứng, không lún. Khi nằm ngửa có thể kê gối mỏng dưới khoeo chân để giảm áp lực lên thắt lưng. Nếu nằm nghiêng, nên kẹp một chiếc gối mỏng giữa hai đầu gối. Tuyệt đối tránh gối cao hoặc xoay vặn người đột ngột khi đang nằm.

Việc vận động nhẹ nhàng là cần thiết. Đi bộ chậm, bơi lội kiểu ếch hoặc tập các bài kéo giãn nhẹ sẽ giúp tăng cường sức mạnh cơ vùng lưng, giảm tải cho đĩa đệm, và tăng tuần hoàn nuôi dưỡng vùng cột sống.

5.2. Bài tập dưỡng sinh và phục hồi cơ năng

Bài tập dưỡng sinh có vai trò lớn trong quá trình phục hồi chức năng vận động cho người bị thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh. Những bài tập nhẹ nhàng, đúng cách sẽ hỗ trợ cải thiện sự linh hoạt của cột sống, tăng sức cơ, giúp ổn định đĩa đệm và ngăn ngừa tái phát.

Lão gợi ý một số bài tập đơn giản như:

• Kéo gối về bụng khi nằm ngửa – giúp giãn cơ lưng.
• Tư thế mèo – bò: chống tay gối xuống sàn, uốn cong và duỗi lưng chậm rãi theo nhịp thở.
• Tập thở bụng sâu – phối hợp khí và ý để dẫn khí đến vùng bị tổn thương.

Điều quan trọng là bà con phải kiên trì, tập đúng kỹ thuật, và nếu có điều kiện thì nên được hướng dẫn bởi chuyên viên phục hồi chức năng. Không nên tập quá sức, và phải dừng lại ngay khi thấy đau tăng hoặc chóng mặt.

6. Ai nên thận trọng và chống chỉ định

Mỗi cơ thể là một thực thể riêng biệt. Không phải ai bị thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh cũng có thể áp dụng mọi phương pháp điều trị như nhau. Có những trường hợp cần đặc biệt thận trọng:

• Người bệnh có khối thoát vị lớn, gây hẹp ống sống nghiêm trọng – cần theo dõi sát sao bởi chuyên khoa.
• Người đã từng phẫu thuật cột sống – phải tránh tác động cơ học mạnh như bấm huyệt sâu hoặc kéo giãn.
• Bệnh nhân cao tuổi có loãng xương nặng – dễ gãy xương nếu thao tác sai kỹ thuật.
• Phụ nữ mang thai – không nên châm cứu, bấm huyệt vùng thắt lưng hoặc dùng thuốc đắp chưa rõ nguồn gốc.

Lão khuyên bà con nên khám định kỳ và trao đổi kỹ với thầy thuốc y học cổ truyền có chuyên môn để được tư vấn thể bệnh cụ thể, tránh tự ý điều trị khiến bệnh chuyển nặng thêm.

Lời kết

Thoát vị đĩa đệm chèn dây thần kinh là bệnh không dễ chịu, nhưng cũng không phải không có hướng để chăm sóc và cải thiện nếu bà con hiểu đúng và thực hành đều đặn. Trong y học cổ truyền, mỗi phương pháp – từ thuốc uống, châm cứu đến bài tập dưỡng sinh – đều là sự hòa quyện giữa đạo lý làm người và tinh hoa dân tộc.

Lão mong bà con đừng chỉ tìm đến thầy thuốc khi đã đau nặng, mà nên học cách giữ gìn lưng, chăm sóc cột sống mỗi ngày như chăm một luống rau, một bát nước sạch. Chỉ khi cơ thể yên bình, tinh thần an hòa thì khí huyết mới thuận, bệnh mới khó sinh. Vậy nên, phòng bệnh vẫn là gốc, dưỡng thân là đường dài, và kiên trì là chiếc cầu nối tâm – thân.